Maatwerk is bedoeld voor huizenkopers die niet in de standaard hypotheeknormen passen. Geldverstrekkers zoals banken hebben de mogelijkheid met bepaalde richtlijnen toch een (hogere) hypotheek te verstrekken, bijvoorbeeld als een bonus structureel wordt uitbetaald of de nieuwe maandlasten lager uitvallen dan de oude. Ze moeten dat goed kunnen uitleggen aan toezichthouders. Adviseurs noemen het de explainmogelijkheid.

Dat Rabobank sinds 1 april is gestopt met een groot aantal maatwerksituaties noemt directeur Michiel Meijer van Van Bruggen Adviesgroep zorgelijk. "Rabobank is marktleider en staat bekend om z'n maatwerk. Door drukte bij hypotheekverstrekkers vanwege de vele mensen die overstappen voor een lagere rente, de onzekerheid in de economie met hoge inflatie en een mogelijk afkoelende huizenmarkt, heb ik het gevoel dat hypotheekverstrekkers terughoudender worden. Rabobank komt openlijk uit voor de wijzigingen in het acceptatiebeleid. Het lijkt erop dat andere aanbieders ook strenger worden en ik vind dat geen goede ontwikkeling."

Wat de exacte reden is dat Rabobank tijdelijk de medewerking bij bepaalde situaties heeft ingetrokken, is onbekend. Toezichthouder AFM kan vanwege 'vertrouwelijkheid' niet zeggen of het de bank op de vingers heeft getikt. Rabobank laat na vragen van NU.nl weten 'haar eigen beleidskeuzes en afwegingen te maken'.

In een nieuwsbrief naar adviseurs schreef de Rabobank: "We hebben geconstateerd dat de acceptatiecriteria van een groot aantal explains, producten en proposities verduidelijkt moeten worden. Om dit te kunnen doen zetten we er tijdelijk een aantal stop."

Na de kredietcrisis van 2008 hebben toezichthouders en overheden de teugels strak getrokken omdat hypotheekverstrekkers te hoge leningen voor huizen gaven, met als gevolg schulden van huiseigenaren die niet volledig konden worden terugbetaald.

"De jaren daarna was bijna niks meer mogelijk", zegt hypotheekdeskundige Marga Lankreijer van Independer. "Daarom gingen de huizenprijzen rap omlaag. De laatste jaren hebben banken juist weer producten en richtlijnen bedacht die huizenkopers meer ruimte geven, door goed te kijken naar betaalbaarheid van de lasten. Het kan zijn dat de AFM de Rabobank heeft gevraagd naar deze ruimte en hoe dit is onderbouwd of gekaderd. Dan zijn ze de richtlijnen nu aan het herschrijven."

Lankreijer vindt de hypotheeknormen over het algemeen streng genoeg. "Er zijn bijvoorbeeld goede redenen om senioren die kleiner willen wonen met lagere maandlasten, niet enkel te toetsen op inkomen. Als hun maandlasten dalen en er goed naar betaalbaarheid in de toekomst wordt gekeken, denk ik dat banken dan best een nieuwe hypotheek kunnen geven."

Ook Michiel Meijer vindt dat er juist goede argumenten zijn om maatwerk breed in te zetten. "Geen klant is hetzelfde. Ik hoop dat het om een tijdelijke stop gaat. Het moet natuurlijk niet zo zijn dat er onduidelijkheid zit in de kaders, die ervoor zorgen dat het uitmaakt of een dossier bij persoon A of persoon B op het bureau belandt. Toch ben ik bang dat hypotheekverstrekkers minder ruimte creëren voor maatwerk nu de huizenprijzen hun top lijken te hebben bereikt."

Dat maatwerk het verschil kan zijn tussen wel en geen huis, weet Stijn Huijsmans sinds hij is verhuisd van Amsterdam naar Apeldoorn. "Mijn vriendin heeft een vaste baan, maar ik heb zelf meerdere bedrijven en haal uit één van die bv's salaris. Om mijn inkomen te bepalen, is maatwerk nodig. Want in welke mate is winst bestendig, vragen banken zich dan af. Zeker omdat wij in Amsterdam 2175 euro aan huur betaalden, was een goede zaak te maken dat we ook de hypotheek voor een huis van 6 ton wel konden betalen."

Huijsmans denkt dat het belangrijk is dat ondernemers en andere groepen die geen standaard inkomen hebben, worden geholpen. "Ik vind dat er scheef naar risico's wordt gekeken. Uiteraard kan het zijn dat mijn bedrijf het volgend jaar slechter doet, maar iemand met een vaste baan kan die ook kwijtraken op een moment dat de hypotheek nog niet is afbetaald."

Meijer wijst erop dat ook mensen die al een (aflossingsvrije) Rabobank-hypotheek hebben, te maken kunnen krijgen met de tijdelijke stopzetting van maatwerk. "Als huiseigenaren na een relatiebreuk uit elkaar willen, dan kijkt Rabobank dus voortaan naar de annuïtaire hypotheeknormen, terwijl tot 1 april nog de werkelijke lasten in kaart werden gebracht op basis van een aflossingsvrije hypotheek. Het gevolg kan zijn dat mensen na een relatiebreuk niet meer in hun huis kunnen blijven wonen."