Bij het verbranden van houtproducten zoals haardblokken komt houtrook vrij. Omdat die rook ongezond is, wordt bij ongunstige weersomstandigheden een stookalert uitgevaardigd door het RIVM. Bij mist of weinig wind blijft de rook langer hangen. De oproep om dan niet te stoken is bedoeld om gezondheidsklachten bij omwonenden te voorkomen.

Uit cijfers van het RIVM blijkt dat er de afgelopen jaren zeven tot acht keer per jaar een stookalert is afgegeven. Per provincie wordt in overleg met het KNMI bepaald of het nodig is een negatief stookadvies te geven. 27.000 adressen hebben zich ingeschreven voor een alert per mail, een heel stuk minder dan de een miljoen huishoudens die regelmatig een houtkachel of open haard gebruiken.

"Gemeenten en regionale media pakken het alert meestal wel op, zodat meer mensen op de hoogte zijn van het bericht", zegt een RIVM-woordvoerder. "Maar in principe moeten houtstokers het zelf checken en ik snap dat dat misschien wat omslachtig is. Bedenk dat het niet meer is dan een advies. Klachten over houtstook komen vaak terecht bij de gemeente. Maar die kan weinig doen, want het is niet bij wet verboden te stoken bij slechte weeromstandigheden."

Ondertussen zwelt de kritiek op de houtkachel aan. De kachel is de grootste fijnstofbron van Nederland. Een kwart van alle fijnstofdeeltjes wordt veroorzaakt door houtstook. Vorig jaar hebben overheden het Schone Lucht Akkoord gesloten, maar strengere regelgeving bleef uit. Het kabinet wil vooral dat er meer voorlichting komt en heeft de subsidie voor pelletkachels stopgezet.

Dieter Pientka uit het Zeeuwse dorp 's-Gravenpolder twitterde afgelopen week veel over de houtstook die ondanks de slechte weersomstandigheden plaatsvond. Hij is vrijwilliger bij Stichting HoutrookVrij, die actievoert voor een schonere lucht. "We hadden deze week veel contact met elkaar omdat de concentratie fijnstof hard omhoogging", zegt Pientka.

"Ik heb zelf ook een fijnstofmeter en merkte dat de rook bleef hangen in de straat. Dat is erg vervelend, omdat ik er last van heb. Ik vind het vooral stinken en maak me ook zorgen om de gezondheidseffecten. Niet alleen voor mij trouwens, ook die van de stokers zelf."

De actievoerder maakt zich zorgen om 'economische stokers'. "Vel mensen steken voor de gezelligheid af en toe haardvuur aan, maar in mijn buurt gebruiken mensen het echt om hun huis te verwarmen. Nu de gasprijs zo hoog is, wordt dat een relatief goedkope manier van verwarmen. Gelukkig zie ik de laatste jaren ook wel het bewustzijn groeien dat het slecht is voor de gezondheid. Net als bij roken worden steeds meer mensen overtuigd van de schadelijke effecten."

De vraag is wat je kunt doen als je overlast ervaart. Gemeenten worstelen daarmee, zegt Esther Verhoeff van Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). "Er is geen verbod, dus gemeenten kunnen niet handhaven als er klachten zijn. Terwijl de gezondheidsklachten wel serieus genomen moeten worden. Buren zullen er over het algemeen onderling uit moeten komen. Er kan hooguit worden bemiddeld."

Toch gebeurt er al wel het een en ander, stelt Verhoeff. Nieuwe kachels moeten aan strengere eisen voldoen, zodat de verbranding efficiënter is. "Ook bij nieuwbouw kunnen gemeenten eisen stellen door het bouwbesluit aan te passen. En er zijn gemeenten die subsidie geven aan inwoners die hun oude kachel verwijderen of vervangen."

De gemeente Utrecht is wat dat betreft voorloper. Inwoners kunnen rekenen op 2.000 euro subsidie als ze de kachel of open haard laten verwijderen. Ook vervanging door een Ecodesign-exemplaar, dat aan strengere eisen is gebonden, wordt in de stad gesubsidieerd.