In Nederland ligt 126.000 kilometer riolering in de bodem, die ons afvalwater naar één van de 323 zuiveringsinstallaties leiden. Onderweg van de wc-pot naar de zuivering loopt het afvalwater via het ondergrondse rioolsysteem eerst naar een rioolgemaal. Daar wordt het vieze water verzameld in verzamelkelders en door pompen omhoog geperst. Die pompen lopen regelmatig vast door grote klonten vezeldoekjes, haren, vet en restafval.

Peter Stad komt het als technisch medewerker bij Hoogheemraadschap van Delfland dagelijks tegen. "Schapen", noemt hij ze: grote kluwen vezels en doekjes die 10 tot 15 kilo kunnen wegen. "Als dat in de pompen vastzit, moet je soms de hele behuizing losmaken om het er tussenuit te halen."

Daarvoor gebruikt hij zelfgemaakte haken. Of zijn handen. "Als het niet vastzit heb je geluk", zegt Stad. "Dan ben je eerder klaar, omdat je het met de hand eruit kan halen. Als het vastzit en je moet dat hele ding losmaken, ben je wel een paar uur bezig."

Stad werkt al twintig jaar als technisch medewerker bij Delfland en ziet nog geen afname in het aantal verstoppingen veroorzaakt door de vochtige doekjes en ander restafval. "Mensen blijven maar alles door die wc spoelen, terwijl ze weten dat ze verontreinigingsheffing moeten betalen."

Verstoppingen in de pompen kunnen ook voor ernstigere schade zorgen, zegt Sabine Joling van Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard. Zo kan een verstopping ervoor zorgen dat een van de leidingen scheurt.

"Een aantal keer per jaar hebben wij in ons gebied te maken met een persleidingbreuk. De gevolgen zijn dat er rioolwater de grond in stroomt of in een naastgelegen sloot of op straat komt. Iets wat voor mens, dier en natuur niet wenselijk is."

De grootste boosdoeners zijn volgens Joling de vochtige doekjes, inclusief de afbreekbare variant, die zo'n 85 procent van het afval uitmaken. Ook ziet ze veel producten, zoals tampons, maandverband en condooms, die bij het restafval horen. Opmerkelijkere voorwerpen komt Joling ook tegen bij de zuivering. "Een spandoek, kledingstukken, mobiele telefoons, knuffels; eigenlijk alles wat door een wc, afvoer of put kan, vinden wij helaas terug."

Daar zijn sinds de coronatijd mondkapjes en handschoenen bijgekomen, ziet Hugo Gastkemper, directeur van Stichting Rioned, het kenniscentrum voor waterbeheer en riolering. Plastic handschoenen en mondkapjes komen vaak als zwerfafval via de straatputten in het riool terecht. Ook gebruiken mensen vaker antibacteriële doekjes sinds de uitbraak van COVID-19.

"Het idee dat één zo'n doekje ervoor kan zorgen dat het water in die hele grote buis niet meer kan doorlopen, dat is een lastige. Maar samen met ander vuil dat niet in het riool hoort, kan het toch misgaan", zegt Gastkemper.

Rioned is sinds de coronacrisis intensiever gaan aandringen bij de regering om meer bewustwording te creëren in Nederland. "Snappen hoe de riolering precies werkt is niet nodig, maar je moet er wel netjes mee omgaan. Dus alleen poep, plas en papier in het toilet. Daar moet je op blijven hameren."