De cijfers: het aantal woninginbraken is de afgelopen jaren flink gedaald. Telde Nederland zes jaar geleden nog 92.000 slachtoffers, dat aantal is inmiddels bijna gehalveerd tot 49.000.

Dit is niet louter te danken aan deze WhatsAppgroepen, benadrukt Sybren van der Velden, landelijk projectleider woninginbraken bij de politie. Ook extra preventiepromotie en meer surveilleren in de gevoelige wijken hebben hun vruchten afgeworpen.

Maar burgerinitiatieven als de WhatsAppgroepen hebben wel degelijk bijgedragen aan de afname. "De politie onderschrijft zonder enige twijfel het nut van digitale buurtpreventie", stelt Van der Velden. "Meer dan drie kwart van alle aanhoudingen op heterdaad kunnen we doen dankzij meldingen van een alerte burger. De politie kan niet overal op elk moment zijn, dus een extra paar oren en ogen zijn erg welkom."

Deze digitale vorm van burgerparticipatie heeft de afgelopen drie jaar een enorme vlucht genomen. Op de overkoepelende website van Stichting Whatsapp Buurtpreventie www.wabp.nl, in 2018 gesubsidieerd door het ministerie van Veiligheid en Justitie, is per provincie geïnventariseerd in welke buurten in Nederland groepen buren digitaal een oogje in het zeil houden. De schatting is dat ruim 800.000 Nederlanders al deel uitmaken van zulke groepjes.

De website biedt ook informatie over hoe je een groep kunt oprichten, protocollen en tips voor de WhatsAppgroepen over hoe te handelen in geval van een verdachte situatie.

"We merken dat veel burgers zich erg verantwoordelijk voelen voor hun eigen buurt", stelt Van der Velden. "Bovendien kunnen agenten niet altijd overal aanwezig zijn. En buurtbewoners weten vaak veel beter dan bijvoorbeeld de politie wanneer iets afwijkt van het gebruikelijke. Wie hoort er wel thuis in de buurt, wie niet? En welk gedrag kan mogelijk als vreemd worden gekwalificeerd?"

Inbraken vallen in de categorie 'high impact crimes', misdrijven die grote gevolgen kunnen hebben voor de slachtoffers. "Inbraken in huis spreken erg tot de verbeelding. Dat maakt dat mensen erg gedreven zijn zulke zaken te voorkomen", aldus de projectleider. "Het gevoel van onveiligheid is heel groot als er iemand binnen is geweest die absoluut niet in jouw huis thuishoort."

Als er echt een verdachte situatie wordt gesignaleerd, belt de burger die het heeft gezien 112. Die waarschuwt daarna de buren in de app, die meestal tientallen deelnemers telt, stelt Van der Velden.

"Gezamenlijk kunnen verdachte mensen in de gaten worden gehouden of zelfs worden aangesproken. Het heeft vaak al effect om even te vragen of je iemand kunt helpen. Mogelijke inbrekers willen niet opvallen en geen aandacht trekken. Dus ervaring leert dat ze dan best snel van hun plannen afzien."

Hoewel de WhatsAppgroepen in het hele land voorkomen, zijn er een paar gemeenten zoals Tilburg en Zoetermeer die eruit springen door de enorme dekking van dit soort digitale hulpinitiatieven. 

Bij deze pionierssteden hebben de gemeente en politie de handen ineengeslagen om met behulp van voorlichtingsavonden en campagnes burgers enthousiast te krijgen. Met resultaat: in Tilburg is het aantal inbraken met ruim 60 procent gedaald sinds de bewoners zich inzetten voor elkaars veiligheid.

Ton Evers (59) heeft zich de afgelopen drie jaar in de Brabantse stad ontpopt tot coördinator van in totaal honderd WhatsAppgroepen met zesduizend leden en vier Facebook-groepen met twintigduizend leden. Evers, die in het dagelijks leven werkt voor een regionale waterbeheerder, functioneert als bemiddelaar tussen de WhatsAppgroepen en de politie en is het aanspreekpunt voor de beheerders van de verschillende groepen.

"Het geheim van een goede WhatsAppgroep is dat er geen ruis is", zegt Evers. "Zodra buurtbewoners foto's van poezen of weggelopen honden gaan delen, haken veel mensen af. De app is echt alleen voor acute verdachte situaties. Andere tips of vragen over de veiligheid in de buurt moeten worden besproken in de Facebook-groep." Zo staan hier bijvoorbeeld in december tips in het kader van het Donkere Dagen Offensief van de diverse politie-eenheden.

Vaak hebben alerte buurtbewoners gelijk als zij aan de bel trekken over een mogelijk verdachte situatie, al gaat het soms fout. "In een van de buurten zag een vrouw een jongen een foto van haar huis maken en meldde dat in de app", vertelt Evers. "De buurtbewoners sloten hem in en wachtten op de politie. Maar het bleek om een krantenbezorger te gaan." De jongen was een deel van zijn kranten vergeten en maakte een foto van het huis om te onthouden waar hij in zijn wijk was gebleven. "Maar dit zijn echt uitzonderingen", stelt Evers. Ook Van der Velden krijgt zelden te horen dat ergens iets fout is gegaan.

De samenwerking in Brabant reikt trouwens ook over de grenzen, vertelt hij. "In Tilburg zelf is het aantal inbraken sterk gedaald, maar in de omliggende dorpen is het toegenomen: de last verplaatst zich", legt hij uit. "Je brengt potentiële inbrekers door ze aan te spreken niet op andere gedachten, je zorgt er vooral voor dat ze een andere plek zoeken waar ze weinig risico lopen."

Daarom is een appgroep in Budel uitgebreid met een aantal Belgische buurtwachten in de grensstreek. "Laatst is door goede samenwerking binnen die app een autodief gepakt die dacht veilig te zijn zodra hij de grens overstak."

Het effect van de buurtpreventieapps is inmiddels ook wetenschappelijk aangetoond. Het lectoraat Digitalisering en Veiligheid van de Avans Hogeschool in Tilburg deed het afgelopen half jaar in opdracht van het ministerie onderzoek naar de vraag of de groepen bijdragen aan het veiligheidsgevoel van burgers.

Dat blijkt het geval te zijn. De overheid had eerder de vrees dat appgroepjes burgers juist angstiger zouden maken. "Deze vorm van preventie staat nog in de kinderschoenen", legt onderzoeker Ben Kokkeler uit. "En er wordt veel geroepen, maar het ontbrak nog aan wetenschappelijke onderbouwing van allerlei uitspraken die politici deden. Wij zijn in dat gat gesprongen en dat gaan we de komende jaren flink uitbouwen."

Ondanks de positieve uitkomsten plaats Kokkeler ook zeker wel kanttekeningen bij de digitale burgersurveillances. "Een duidelijk nadeel van Whatsapp is dat de toepassing een Amerikaanse eigenaar heeft: Facebook", legt hij uit. 

Het zou veel wenselijker zijn als de politie de samenwerking zou zoeken met Nederlandse apps die op dezelfde wijze dit soort initiatieven faciliteren." Bovendien hangt aan Whatsapp nog steeds te veel het 'sociale' label. "Op Whatsapp bespreek je eerder zaken als de buurtbarcebue of de kerstinkopen dan het vangen van criminelen."

Hij pleit er zelf voor de buurtpreventieapp Veiligebuurt.nl te omarmen, die inmiddels al 200.000 deelnemers telt. "Deze app is ook veel doelgerichter dan Whatsapp. Het is veel handiger om een applicatie te gebruiken waarvan veiligheid en preventie de corebusiness is."

Bovendien moet ook de Nationale Politie de komende jaren meer gaan investeren in digitale dienstverlening. "Uit ons onderzoek blijkt ook dat de buurtpreventieapps mensen houvast bieden, ze weten wanneer ze de politie moeten bellen en wanneer niet. Maar mensen moeten wel zeker weten dat de politie er bijvoorbeeld ook in slaagt om een vervolg te geven aan de tips die ze krijgt."