Nobelprijs voor ontdekkingen in kwantummechanica: 'Zat er al lang aan te komen'

De wetenschappers voerden baanbrekende experimenten uit op het gebied van deeltjesverstrengeling. Volgens de Nederlandse natuurkundige Carlo Beenakker aan de Universiteit van Leiden zat de Nobelprijs "er al heel lang aan te komen".

"Het begrip van kwantumverstrengeling is al honderd jaar oud", zegt Beenakker. De Ierse natuurkundige John Bell bedacht in de jaren zestig een proef om de theorie te bewijzen. De Nobelprijswinnaars deden vervolgens experimenten die aantoonden dat deeltjes met elkaar verstrengeld zijn. "Als Bell nog had geleefd, dan was hij de held geweest", zegt Beenakker.

Bij kwantumverstrengeling is er iets geheimzinnigs aan de hand. Het gaat om deeltjes die op de een of andere manier een correlatie (een verband) met elkaar hebben, legt de natuurkundige uit. Die deeltjes kunnen volgens hem ontzettend ver uit elkaar staan. Zo kan het ene deeltje hier op aarde zijn en het andere aan de andere kant van het universum.

Mensen gebruiken de kennis van de kwantumverstrengeling om supersnelle computers te bouwen. Ook kun je er razendsnel internet mee bouwen. Dat is nu bijvoorbeeld in China gebeurd. Ook Nederland investeert miljoenen in kwantumtechniek.

Volgens de organisatie achter de Nobelprijzen hebben de wetenschappers met hun ontdekkingen "de basis gelegd voor een nieuw tijdperk in de kwantumtechnologie". Zij waren de pioniers, maar andere wetenschappers gingen hierop verder. "Ze pakken nu deze drie groepsleiders eruit, en dat is prima, maar er hebben veel meer mensen bijgedragen", zegt Beenakker. Hij doelt onder meer op de Nederlandse natuurkundige Ronald Hanson, die de Bell-proef ook succesvol uitvoerde.

Vorig jaar ging de Nobelprijs voor de Natuurkunde ook naar meerdere wetenschappers. Zij moesten het prijzengeld delen. Het ging om een onderzoek naar de opwarming van de aarde en om een onderzoek naar de wisselwerking tussen wanorde en fluctuaties.

Deze week worden de winnaars van vijf Nobelprijzen bekendgemaakt. Maandag won de Zweedse onderzoeker Svante Pääbo de Nobelprijs voor de Geneeskunde voor zijn sensationele ontdekkingen op het gebied van DNA van uitgestorven mensensoorten.

De komende dagen worden nog de Nobelprijzen voor de Scheikunde, Literatuur en Vrede toegekend. En volgende week wordt de winnaar van de Nobelprijs voor de Economie bekendgemaakt. De Nobelprijswinnaars krijgen een medaille, een diploma en 10 miljoen Zweedse kroon (ruim 920.000 euro).

Het Nobelcomité werkt niet met nominaties. Verschillende Zweedse wetenschappelijke instellingen kiezen de winnaars. De Nobelprijs voor de Vrede wordt toegekend door het Nobelcomité, bestaande uit vijf leden van het Noorse parlement.

De Nobelprijzen zijn bedacht door de Zweedse chemicus en uitvinder van het dynamiet Alfred Nobel. De eerste prijzen zijn in 1901 uitgereikt.

Vanwege de oorlog in Oekraïne is er dit jaar internationaal extra aandacht voor de Nobelprijs voor de Vrede. Belangrijke critici van de Russische president Vladimir Poetin, zoals de gedetineerde Alexei Navalny, worden genoemd als kanshebbers.

Ook de Belarussische oppositieleider Svetlana Tikhanovskaya wordt genoemd. Net als de Oekraïense president Volodymyr Zelensky, wiens land in oorlog is met Rusland.

Het kan natuurlijk ook dat de winnaar helemaal niets met de oorlog in Oekraïne te maken heeft, maar zich bijvoorbeeld uitspreekt over klimaatverandering, zoals Greta Thunberg.