De Amerikaan Syukuro Manabe en de Duitser Klaus Hasselmann krijgen de ene helft van het bedrag voor hun onderzoek naar opwarming van de aarde. De andere helft van het bedrag gaat naar de Italiaan Giorgio Parisi. Hij ontdekte "de wisselwerking tussen wanorde en fluctuaties, van atomen tot planeten".

Manabe (90) werd geboren in Japan en verhuisde rond 1960 naar de Verenigde Staten. Hij ging daar aan de slag bij de federale weerdienst. Daar ontdekte hij dat de gemiddelde temperatuur op aarde stijgt als de hoeveelheid koolstofdioxide in de atmosfeer toeneemt.

Bij een verdubbeling van de hoeveelheid CO2 stijgt de temperatuur op aarde met meer dan 2 graden. Deze ontdekking is de basis van klimaatverandering. Die langetermijnverwachting was op dat moment moeilijk te combineren met het weer op de korte termijn. Het weer over ruim een week is al moeilijk te voorspellen, omdat kleine bewegingen in de lucht grote gevolgen kunnen hebben.

Hasselmann ontdekte bij het Max Planck Instituut in Duitsland dat er een structuur in die chaos zit. "Hij beantwoordde de vraag waarom klimaatmodellen betrouwbaar zijn, ook al is het weer veranderlijk en chaotisch", legt het Nobelcomité uit.

Dat Manabe en Hasselmann dit jaar de Nobelprijs krijgen, is ook een boodschap aan wereldleiders, die binnenkort samenkomen op een klimaattop in het Schotse Glasgow. "Klimaatmodellen zijn stevig gebaseerd op natuurkundige theorieën. Opwarming van de aarde wordt ondersteund door degelijke wetenschap", aldus de jury.

Parisi, de derde winnaar, werkt op een ander terrein, maar er zijn wel raakvlakken. Hij bestudeert complexe systemen, met deeltjes die zich onvoorspelbaar en willekeurig lijken te gedragen. Rond 1980 ontdekte hij dat er verborgen patronen in die chaos zijn.

"Zijn ontdekkingen maken het mogelijk om veel verschillende en ogenschijnlijk willekeurige materialen en fenomenen te begrijpen en te beschrijven, niet alleen in de natuurkunde, maar ook in wiskunde, biologie, neurowetenschappen en machinaal leren", legt het Nobelcomité uit.

De Nobelprijs voor de Geneeskunde ging dit jaar naar de Amerikanen David Julius en Ardem Patapoutian, die onderzoek hebben gedaan naar zintuigen in het menselijk lichaam. De twee ontdekten de receptoren waarmee ons lichaam temperatuur en aanrakingen voelt.

Die receptoren sturen signalen naar de hersenen, waarmee wij herkennen of het warm of koud is, en wat we precies aanraken. Ook het gevoel dat we krijgen bij een stevige knuffel van een geliefde wordt aangestuurd door die receptoren.