Als er één winnaar is in de coronacrisis, dan is het de webwinkel wel. Pakketbezorgers maken al maanden overuren, net als mensen in distributiecentra. Zij zoeken bestellingen bij elkaar en pakken ze in, soms met de hulp van robots. Gaat het er nog een beetje menselijk aan toe in die grijze dozen vanwaaruit spullen worden verstuurd?

"Het is makkelijker om mensen zich te laten aanpassen aan de techniek dan andersom", zegt Hannah Berkers, die aan de Technische Universiteit Eindhoven onderzocht wat de gevolgen zijn van de introductie van robots in distributiecentra. "De afweging voor robots wordt gemaakt op basis van efficiëntie, als er meer werk met minder mensen kan worden gedaan."

"Soms is het werk dat overblijft voor mensen saai, herhalend en toch nog belastend. Soms wordt het interessante werk met leermogelijkheden, zoals toezicht of reparaties, uitbesteed aan externe partijen." Geen leuke ontwikkelingen. Maar, zegt ze, "dat hoeft natuurlijk niet altijd zo te zijn".

Goedkoop nachtwerk in Nederland

Nederland is een behoorlijk gunstig land voor distributiecentra, maar minder voor de mensen die er werken, zegt Mari Martens, sectorhoofd handel van vakbond FNV. "Het is fiscaal aantrekkelijk omdat er geen btw wordt geheven over goederen die tijdelijk liggen opgeslagen. We denken dat ongeveer 80 procent van de medewerkers arbeidsmigranten uit Polen, Roemenië en Spanje zijn. Het probleem is dat ze officieel onder de cao voor vervoer vallen, maar dat daarin niks voor ze is geregeld."

Nachtwerk is in Nederland ook veel goedkoper dan in België, zodat de distributiecentra in Brabant en Limburg onze zuiderburen van bestellingen voorzien, zegt Piet Fortuin, voorzitter van vakbond CNV. "Het gaat om fysiek zwaar werk voor weinig geld; het minimumloon of net iets daarboven. Omdat bijna al het werk op oproepbasis is, is er geen sprake van duurzame arbeidsverhoudingen."

Een ander probleem is volgens vakbonden dat vergelijkbaar werk voor webwinkels anders wordt ingedeeld, waardoor werknemers benadeeld zouden worden. Medewerkers in distributiecentra van supermarkten vallen namelijk (gedeeltelijk) onder de cao voor supermarktpersoneel, die bij centra van bol.com of Zalando niet. En zelfs als mensen wel onder een cao zouden moeten vallen, zijn er volgens Fortuin allerlei constructies om ze daarbuiten te houden, door bijvoorbeeld uitzendbureaus in te schakelen.

E-commerce levert werkgelegenheid op

Bij Albert Heijn maken ze onderscheid tussen distributiecentra die aan winkels leveren, en Home Shop Centers, die online bestellingen verwerken. Medewerkers van distributiecentra vallen onder de logistieke cao van het bedrijf, die van de thuiswinkelafdeling onder de cao van het supermarktpersoneel. De groei van online boodschappen doen zorgt voor veel werkgelegenheid. "Werken in Home Shop Centers kan ook 's nachts, wat veel uitzendkrachten aantrekkelijk vinden vanwege de nachttoeslag", laat een woordvoerder weten.

Online supermarkt Picnic zegt niet met arbeidsmigranten te werken. Het bedrijf stelde afgelopen winter met vakbond De Unie een eigen cao op, omdat het bedrijf gelijk kreeg van de rechter, en niet onder de cao voor supermarkten valt. Oprichter Michiel Muller: "We hebben FNV en CNV uitgenodigd om te komen praten over een cao voor e-commerce, omdat die sector de komende jaren alleen maar zal groeien. Daar zijn ze niet op ingegaan."

Eentonig werk, maar het hebben van collega's compenseert

Dat het een groeiende sector is, is duidelijk. Maar doordat veel werk door machines wordt uitgevoerd, lijkt het er wel op dat voor de medewerkers in de centra veelal eentonige taken overblijven. Toch vinden zij hun werk niet zinlozer dan mensen in andere sectoren, ontdekte onderzoeker Berkers. "Het zou kunnen dat ze voor zichzelf moeten rechtvaardigen waarom ze ergens veel tijd aan besteden. Bovendien is het hebben van werk op zichzelf al een bron van welzijn en zingeving, mede door het contact met collega's."

"Tegelijkertijd waren de scores voor onderdelen van zinvol werk in distributiecentra niet echt hoog", nuanceert de onderzoeker. "Het werk wordt opgedeeld in steeds kleinere stukken, zodat de binding met de klant, een andere bron van zingeving, verdwijnt." Toch blijven mensen voorlopig nog onmisbaar. "Het uitzoeken en oppakken van producten blijkt een van de moeilijkste taken voor robots. Mensen hebben de handigheid, precisie en kracht om dat te doen."