'Geen Baas. Flexibel schema. Snel loon', belooft de website van UberEats de toekomstige bezorgers. Dagelijks doorkruisen hordes maaltijdbezorgers de steden met vierkante rugtassen vol eten, weer of geen weer. Ze zijn zzp'ers en bepalen zelf wanneer ze op pad gaan. Via een app krijgen ze opdrachten door.

"Werken voor platforms als Uber is zeker een stuk vrijer dan een traditionele baan. Maar lang niet zo vrij als ze doen voorkomen", zegt Rens Lieman. De freelance journalist werkte een jaar lang als 'rider' voor maaltijdbezorgservice Deliveroo. Ook bezorgde hij maaltijden bij UberEats en maakte hij huizen schoon via het platform Helpling. Hij schreef er een boek over: Uber voor alles. Hoe de on-demandeconomie ons leven beïnvloedt.

Het laagdrempelige werk lijkt ideaal voor studenten, voor mensen die geen baan kunnen vinden, of voor zelfstandig ondernemers op zoek naar nieuwe klanten. Maar even werken tijdens een uurtje dat anders verloren zou zijn, is er niet bij, volgens Lieman. Op allerlei manieren is de vrijheid van de apps begrensd. 

"In de platformeconomie wordt er niet per uur, maar per klus betaald. Zijn er geen klussen, dan verdien je niets. Op de Deliveroo-app kan je zelfs niet inloggen als er teveel bezorgers op de been zijn", zegt Lieman.

Door te werken op vaste tijden, of op momenten waarvan het algoritme voorspelt dat ze druk zullen zijn, verdienen bezorgers en chauffeurs privileges. "Bij Deliveroo kan je op die manier voorrang krijgen in het reserveringssysteem, wat meer klussen oplevert. Uber geeft soms omzetgaranties als een chauffeur een heel tijdvak beschikbaar is", zegt Lieman.

En dan zijn er nog de werkprikkels, om mensen te mobiliseren als ze het hardst nodig zijn. Lieman: "Op sommige tijden valt er meer geld te verdienen per klus. Er worden ook berichten verstuurd als het regent of extra druk is." En er is wat hij de Netflix-truc noemt: voordat de rit is afgelopen, krijgen Uber-chauffeurs de volgende alweer aangeboden.

De 'platformisering' van flexibel werk - zoals dat van schoonmakers, callcentermedewerker en taxichauffeurs - ligt op de loer, voorspelde het ING Economisch Bureau afgelopen voorjaar. In ieder geval 20 procent van de uitzendbranche zal binnen tien jaar zijn overgenomen door online platformen, analyseerde de bank. Dit kan oplopen tot wel 70 procent.

Toen Lieman begon bij Deliveroo was hij nog in vaste dienst. Maar in het voorjaar van 2017 besloot de bezorgservice alleen nog met zzp'ers te werken. Voor Liemans inkomen maakte dat weinig uit. Maar het 'eigen baas'-zijn vindt hij een loze belofte: dan moet je ook zelf je tarief en je werkwijze kunnen bepalen, meent hij.  

"Chauffeurs bij Uber worden via 'tips' en een rating-systeem met zachte dwang tot een bepaalde werkwijze gebracht", zegt Lieman.

FNV spande daarom een rechtszaak aan tegen Deliveroo. De vakbond meent dat er sprake is van schijnzelfstandigheid. "De bezorgers doen als zzp'ers precies hetzelfde werk als ze eerder in dienstverband deden. Ze zouden gewoon in dienst moeten zijn en onder een cao moeten vallen", zegt José Kager van FNV.

Kager benadrukt ook het prijskaartje van de platformeconomie: "Nu liggen alle risico's bij ziekte en werkongevallen, zoals een val met de fiets, bij de schijnzelfstandigen. Bovendien bouwen ze geen pensioen op, en zijn er nul opleidings- en carrièrekansen."

Een woordvoerder van Deliveroo laat weten dat alle bezorgers juist gratis verzekerd zijn voor ongevallen en voor aansprakelijkheid.

Op 15 januari spreekt de rechter zich uit over of Deliveroo mensen in dienst moet nemen, of dat ze terecht zzp’er zijn. Of ze dus echt zo vrij zijn als hun wordt beloofd.