In de Spaanse regio Catalonië moet je in een verlaten dorpje een mondkapje dragen, terwijl je in Berlijn over straat kan zonder, maar je wel een mondkapje op moet zetten als je een winkel binnengaat. In Nederland beperkt de mondkapjesplicht zich tot het openbaar vervoer en een experiment in Rotterdam en Amsterdam.

Het lijkt zeer onwaarschijnlijk dat Catalonië in het geheim andere informatie heeft over mondkapjes dan Nederland. Maar op welke onderzoeken baseren overheden zich?

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) gaf in juni zijn recentste advies over mondkapjes. Een van de belangrijkste onderzoeken uit dit advies is een analyse van meerdere bestaande onderzoeken naar mondkapjes in het wetenschappelijke tijdschrift The Lancet.

In deze analyse werd gevonden dat mondkapjes voor een lagere kans op verspreiding van het coronavirus lijken te zorgen. De onderzoekers benadrukken wel dat ze nog niet erg zeker zijn van hun zaak.

Een belangrijke beperking van deze analyse is dat veel van onderzoeken zijn gedaan in de zorg, waar medewerkers mogelijk beter weten hoe ze met mondkapjes om moeten gaan dan de gemiddelde persoon.

De geanalyseerde onderzoeken die wel gingen over het gebruik van mondkapjes buiten de zorg, keken vooral of mondkapjes besmetting binnen één huis kunnen voorkomen. Of de bevindingen ook te vertalen zijn naar winkelstraten in bijvoorbeeld Amsterdam en Rotterdam is dus niet gelijk duidelijk.

Britse wetenschappers hadden ook een kritiekpunt op het Lancet-artikel. Er is in de onderzoeken vooral gekeken of mondmaskers de drager beschermen, niet of mondmaskers voorkomen dat de drager het coronavirus verder verspreid.

Onderzoek hiernaar is wel al gedaan. Niet bij het coronavirus, maar wel bij de griep en verkoudheid. Je verspreidt minder druppeltjes met virusdeeltjes als je een papieren chirurgisch masker, dat bijvoorbeeld ook wordt gedragen door tandartsen, draagt als je verkouden of grieperig bent.

Ook vond een analyse van meerdere onderzoeken dat alle maskers, dus ook zelfgemaakte stoffen maskers, de hoeveelheid druppeltjes verminderen die iemand uitstoot.

Teststraatmedewerker die een chirurgisch masker en een spatkap draagt (Foto: ProShots)

Als een mondmasker er inderdaad voor zorgt dat minder mensen besmet raken met het coronavirus, hoeveel besmettingen zou een mondmasker dan kunnen voorkomen?

RIVM-baas Jaap van Dissel stelde op 29 juli dat Noorse berekeningen laten zien dat minstens 200.000 personen een week een mondkapje moeten dragen om één besmetting te voorkomen.

Dit Noorse onderzoek is alweer een analyse van het bestaande onderzoek naar mondmaskers. In het artikel staat inderdaad een grove schatting van het aantal mensen in Noorwegen dat een mondmasker moet dragen om één besmetting te voorkomen. De cijfers komen overeen met de cijfers die Van Dissel aanhaalde, maar toen deze schatting werd gemaakt waren er maar heel weinig coronavirusbesmettingen in Noorwegen.

Als er weinig besmettingen in een land zijn, dan zal een extra maatregel, zoals een mondkapje dragen, in absolute getallen altijd weinig besmettingen voorkomen. De Noren stellen dat vanwege het lage aantal besmettingen in het land, de mogelijke voordelen van een mondkapjesplicht niet opwegen tegen de mogelijke nadelen. Zo is het in theorie mogelijk dat mondkapjes tot schijnveiligheid leiden.

Volgens de Noorse onderzoekers moet een mondkapjesplicht heroverwogen worden als het aantal besmettingen in het land toeneemt. Op basis van hun analyse concluderen de Noren dat er op dit moment nog geen betrouwbaar bewijs is voor het nut van niet-medische mondkapjes.

Wat wel bekend is, op basis van onder andere de Lancet-studie, is dat het dragen van mondkapjes de kans op verspreiding van het coronavirus sowieso niet nul maakt.

Het lijkt daarom ook bij het dragen van mondkapjes van belang dat mensen zich aan de andere maatregelen blijven houden, zoals handen wassen en de anderhalvemeterregel.

De Gedragsunit van het RIVM keek of het dragen van een mondkapje invloed heeft op hoe goed mensen zich aan de coronamaatregelen houden. De onderzoekers concluderen dat het nog niet zeker is of mensen zich door mondkapjes, in sommige situaties, minder goed aan coronamaatregelen houden. Bij vrijwillig gebruik van mondkapjes lijkt het dragen van een mondkapje juist een positief gedragseffect te hebben; mensen houden meer afstand van iemand die een mondkapje opheeft.

Samenvattend: het keiharde bewijs dat grootschalig gebruik van mondkapjes buiten de zorg nut heeft ontbreekt nog. Of er voldoende aanwijzingen zijn dat mondkapjes in bijvoorbeeld de winkelstraat of de supermarkt besmettingen voorkomen, daar zullen politici en wetenschappers, zoals het er nu naar uitziet, nog wel even over blijven ruziën.