Duda en zijn bondgenoten openden eerder deze maand een felle aanval op de Poolse lhbti-gemeenschap. "Lhbti is een ideologie die erger is dan het communisme", zei de president, die zich presenteert als hoeder van het traditionele gezin.

Zijn campagnemanager, parlementariër Joachim Brudzinski van regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), schreef op Twitter dat "Polen op z'n mooist is zonder lhbti" en een andere PiS-politicus stelde: "Lhbti'ers zijn geen mensen."

De president reisde deze week af naar Washington voor een bezoek aan het Witte Huis, als eerste buitenlands staatshoofd sinds het uitbreken van de pandemie. Duda kreeg daar van president Donald Trump, een politieke geestverwant, de toezegging dat de VS een deel van de troepenmacht die uit Duitsland wordt teruggetrokken, naar het buurland in het oosten zal verplaatsen. Voor veel Polen een aantrekkelijk vooruitzicht.

De campagnemachine van Duda moest vanuit de slaapstand ineens op volle toeren draaien. Dat was niet alleen in het belang van de president, want er staat zondag iets op het spel voor meer betrokkenen. Duda's lot en dat van de regeringspartij Recht- en Rechtvaardigheid (PiS) zijn nauw met elkaar verbonden.

De onafhankelijke Poolse presidentskandidaat Szymon Holownia, oud-tv-presentator en columnist, gaat op de foto met aanhangers in Warschau. (Foto: ProShots)

Recht en Rechtvaardigheid, de dominante partner in de Poolse coalitie, heeft een omstreden politieke agenda: uitgesproken conservatief en katholiek, en met autoritaire trekjes. Het is een van de rechts-nationalistische, populistische partijen die een opmars maakten tijdens de Europese migrantencrisis; vergelijkbaar met Fidész in Hongarije, maar wat minder eurokritisch en meer anti-Russisch.

Het voornemen van PiS om de aanstelling van rechters te beïnvloeden door de rechtsstaat te hervormen en andere aanvallen op de onafhankelijkheid van de Poolse rechtspraak leiden al jaren tot zware frictie met de Europese Unie, hoewel Brussel nog geen officiële sancties heeft opgelegd. Politici van de migratiekritische partij flirten bovendien regelmatig met extreemrechts en verklaren delen van Polen 'lhbti-vrij'.

Inmiddels zit de regeringspartij minder secuur in het zadel. De PiS verloor vorig jaar de absolute meerderheid in de Senaat en moest ook wat zetels in de Sejm leegmaken.

Het verlies van een trouwe bondgenoot in het presidentieel paleis zou opnieuw een klap zijn. Al is een groot deel van de functie ceremonieel, het Poolse staatshoofd heeft twee belangrijke politieke bevoegdheden: het uitschrijven van vervroegde parlementsverkiezingen en een vetorecht op nieuwe wetsvoorstellen.

Een 'oppositiepresident' zou niet voor alle regeringsplannen kunnen gaan liggen, maar wel de meest omstreden voorstellen - zoals die voor hervorming van de rechtspraak - van tafel kunnen vegen.

De presidentsverkiezingen leken lang niet erg spannend te worden. Duda was in februari de populairste Poolse politicus. Een ruime meerderheid van de Polen keurde zijn optreden als president goed. In de peilingen had hij dan ook een flinke voorsprong. Zijn belangrijkste rivaal, Małgorzata Kidawa-Błońska van het Burgerplatform (PO), voerde een fletse campagne en bleef hangen rond de 20 procent.

De andere kandidaten vormden ook geen bedreiging. De enige die het nog een beetje aardig deed, de niet aan een partij verbonden tv-presentator en columnist Szymon Holownia, die nauwe banden met de Rooms-katholieke Kerk heeft, kwam niet echt bij Duda in de buurt. Het zou dus wel loslopen op 10 mei, de grote dag.

Het mag inmiddels het refrein van 2020 heten: de komst van het coronavirus veranderde alles. In maart ging Polen op slot, waarmee Duda een van de enige politici werd die nog kon rondreizen om mensen te ontmoeten. Gekoppeld aan het 'rally around the flag'-effect, automatische steun voor leiders in tijden van crisis, zorgde dat voor een tijdelijke boost van zijn populariteit.

Dat mocht niet duren. Naarmate de economische gevolgen van de pandemie duidelijker werden, waren er tekenen dat Duda's status als het gezicht van de overheidsrespons begon te wringen.

PiS deed verwoede pogingen de verkiezingen in mei te laten doorgaan, ondanks de pandemie. Dat liep stuk op parlementaire en maatschappelijke tegenstand, onder meer uit Brussel, dat vreest voor verdere uitholling van de Poolse democratie. De oppositie klaagde dat Duda de enige was die tijdens de lockdown campagne kon voeren. Het Pools Hooggerechtshof liet weten het plan van de PiS te zullen neersabelen als het parlement dat niet deed.

De regeringspartij kwam daarna met een wetsvoorstel dat grootschalig stemmen per post mogelijk moest maken, maar kreeg de oppositie en de twee kleinere coalitiepartners niet mee. Uiteindelijk werden de verkiezingen uitgesteld tot eind juni.

De liberale Poolse presidentskandidaat Rafal Trzaskowski, burgemeester van Warschau, spreekt op een campagnebijeenkomst in Wroclaw. (Foto: ProShots)

De angst binnen de PiS dat Duda zijn voordeel zou verliezen bij een langdurig uitstel lijkt gegrond te zijn geweest. Grote rivaal Burgerplatform (PO) greep het uitstel aan om de eigen campagne te keren.

PO-Kandidaat Kidawa-Błońska was na warrige protesten tegen de verkiezingsvoorstellen van de PiS weggezakt naar enkele cijfers in de peilingen: ze had kiezers opgeroepen de verkiezingen te boycotten, maar niet duidelijk gemaakt dat ze zelf alsnog zou meedoen, waarna haar achterban massaal wegliep naar andere partijen.

Kidawa-Błońska trok zich medio mei terug en werd prompt vervangen door de centrumrechtse, sociaal liberale burgemeester van Warschau, Rafal Trzaskowski.

Trzaskowski, net als Duda oud-parlementariër en europarlementariër, won zijn burgemeesterschap in 2018 door de PiS-kandidaat weg te vagen in het stemhokje. Hij riep de woede van de regeringspartij en de invloedrijke Rooms-Katholieke Kerk over zich af door zijn handtekening te zetten onder een verklaring die de rechten van lhbti-gemeenschap in Warschau garandeert.

PiS probeerde Trzaskowski uit de presidentsrace te houden door te eisen dat hij binnen zes dagen 100.000 handtekeningen verzamelde om te worden bijgeschreven op de kieslijst. Na vier dagen had hij er 1,6 miljoen opgehaald.

Na het versoepelen van de lockdown, eind mei, schoten de PO-kandidaat en de andere oppositiekandidaten uit de startblokken, het campagnepad op. Geen van hen, noch president Duda, trok zich daarbij overigens veel aan van social distancing.

Dat Trzaskowski populair was in de grote steden, die doorgaans liberaler zijn, mag geen verrassing heten. De burgemeester van Warschau richtte zich tijdens de campagne dan ook vooral op gematigde conservatieven in kleinere steden en op het platteland, die vinden dat de PiS te ver gaat.

De Poolse president Andrzej Duda en zijn Amerikaanse tegenhanger Donald Trump, tijdens het bezoek van Duda aan het Witte Huis, eerder deze week. (Foto: ProShots)

De peilingen schetsen hoe dan ook een verontrustend beeld voor Duda. Een paar maanden geleden was hij de gedoodverfde winnaar, maar nu gaat Trzaskowski nagenoeg gelijk met hem op.

Naar verwachting zal de president komende zondag de meeste stemmen krijgen in de eerste ronde, maar niet de simpele meerderheid die is vereist voor een overwinning.

Tijdens de tweede ronde, die gaat tussen de twee kandidaten die het best scoorden in de eerste, zou Duda het volgens verschillende recente peilingen afleggen tegen Trzaskowski of zelfs Holownia.

De winnaar zal naar verwachting een grote rol spelen bij het beantwoorden van de vraag of Polen zich weer naar de EU zal wenden of zich verder zal afkeren.