De voornaamste reden dat orgaandonatie zo weinig voorkomt, is dat een orgaandonor nagenoeg altijd op een intensive care van een ziekenhuis moet overlijden. Bovendien moeten de organen ook nog geschikt zijn om te transplanteren.

Azam Nurmohamed werkt in het Amsterdam UMC als internist-nefroloog, een arts die gespecialiseerd is in nierziekten en niertransplantaties als aandachtsgebied heeft.

"Het belangrijkste is dat organen die eruit worden gehaald, levensvatbaar zijn", vertelt hij. "Als iemand overlijdt, treden lichaamscellen in verval. Er is geen bloedcirculatie meer, waardoor organen niet meer worden doorbloed. Zeker als het lichaam op kamertemperatuur is, gaat het verval heel snel. Na drie kwartier tot een uur zijn organen doorgaans niet meer bruikbaar".

In de praktijk komt het erop neer dat orgaandonoren vrijwel altijd op een intensive care en niet eens op een normale afdeling van een ziekenhuis overlijden. Alleen op de ic worden patiënten zo streng gecontroleerd en continu gemonitord dat artsen organen op tijd kunnen verwijderen.

En dan nog zijn veel overleden ic-patiënten niet geschikt voor donatie. Patiënten met bijvoorbeeld kanker of een actieve infectie zijn in principe niet bruikbaar, legt Nurmohamed uit. "Je zou kwaadaardige cellen of de infectie dan mee kunnen transplanteren, dat mag nooit de bedoeling zijn."

Ook speelt leeftijd een rol. "Als je ouder wordt, ga je gebreken merken. Niet alleen in je spierkracht en conditie, maar ook de orgaanfunctie kan achteruit gaan. Oude organen doen het doorgaans minder goed dan jonge organen."

Een leeftijdsgrens is hier volgens hem niet aan te verbinden, mede omdat het verschilt per orgaan. "Nieren van overleden donoren van 75 jaar of ouder gebruiken we zelden", zegt hij.

Wat je overhoudt aan geschikte donoren is een "heel kleine groep", voornamelijk ic-patiënten, die veelal overlijden na een groot ongeval of een hartinfarct, hersenbloeding of beroerte hebben gehad en afhankelijk zijn van een beademingsmachine en medicatie. Hierdoor blijft het hart pompen en het bloed stromen.

Artsen gaan aan orgaandonatie denken op het moment dat een ic-patiënt niet meer kan herstellen en het geen zin heeft om diegene verder te behandelen.

Vervolgens mag een arts bekijken of de patiënt in het donorregister staat. Is dit niet het geval, dan bespreekt zij of hij met de familie of orgaandonatie plaats mag vinden.

Een chirurg voert, samen met een uitnameteam, de operatie uit. Het lichaam van de donor gaat daarna terug naar de nabestaanden. (Foto: Getty Images)

Als er toestemming is voor donatie moeten artsen het overlijden vaststellen. Dat is het geval als het hart niet meer klopt of als de patiënt hersendood is. Voor die beslissing gelden strenge regels en er zijn altijd meerdere artsen bij betrokken.

Als de dood met zekerheid is vastgesteld, worden geschikte ontvangers gezocht. Het duurt ongeveer vier tot zes uur voordat een donoroperatie begint. In de tussentijd worden geschikte ontvangers gezocht en zorgen artsen ervoor dat het lichaam van de donor op de goede temperatuur blijft voor donatie.

Gemiddeld worden drie organen gebruikt, blijkt uit cijfers van de Nederlandse Transplantatie Stichting (NTS). In principe kan een mens acht levens redden (hart, lever, alvleesklier, dunne darm, twee longen en twee nieren), maar dit komt in de praktijk zelden voor.

Volgens Nurmohamed is er vrijwel altijd een ontvanger te vinden voor een kwalitatief goed orgaan. Eurotransplant, een transplantatienetwerk tussen acht Europese landen, waaronder Nederland, koppelt donoren aan ontvangers.

Vorig jaar stonden 1.271 Nederlanders op de wachtlijst voor een orgaan, blijkt uit jaarcijfers van de NTS. Verreweg de meeste patiënten (831) wachtten op een nier, gevolgd door een long (172), lever (135), hart (116) of alvleesklier (46).

Daartegenover staat dat orgaandonoren jaarlijks achthonderd patiënten redden. Toch is het niet zo dat het grootste deel van de wachtlijst dan geholpen is. Er komen namelijk steeds weer nieuwe mensen op de lijst bij. Jaarlijks overlijden ongeveer 150 mensen terwijl ze op de wachtlijst staan.

Die wachtlijst werkt bij elk orgaan anders. Voor nieren werkt die bijvoorbeeld niet als een wachtrij waarbij iemand achteraan begint en iedereen telkens een plekje opschuift bij elke transplantatie. Nierpatiënten die al lang dialyseren of degene met de beste DNA-match heeft meer kans een nier aangeboden te krijgen.

De nieuwe donorwet zal de groep potentiële geschikte donoren niet vergroten. De kans dat een overleden donor daadwerkelijk organen zal afstaan, zal wellicht wel veranderen, zegt Nurmohamed. Het belangrijkste is volgens hem echter dat de wet zal zorgen voor "meer bewustwording bij de bevolking".

"Omdat ieders keuze straks is vastgelegd, worden nabestaanden en artsen minder opgezadeld met de moeilijke beslissing of een overledene wel of niet kan doneren", aldus de nierspecialist.