Het zorgstelsel in het noorden van Italië staat op barsten. Het lukt allemaal nog nét, zeggen experts. Binnen drie weken zijn de ziekenhuizen afgeladen vol geraakt.

China lijkt de epidemie inmiddels redelijk onder controle te hebben. De piek is voorbij, verkondigde de nationale gezondheidscommissie in Peking. Het aantal besmettingen is sterk gedaald en zelfs in epicentrum Wuhan komt de economie langzaam weer op gang. Daar waren wel ongekend harde maatregelen voor nodig: miljoenensteden werden afgegrendeld van de buitenwereld en inwoners werden gevangene in eigen woning.

Maar het kan ook anders dan in China en Italië, dat een voorbeeld nam aan China en vergaande maatregelen trof. Andere westerse democratieën, waar de situatie nog niet zo nijpend is als in Italië, zijn huiverig voor stappen die de rechten van burgers flink inperken. Het verklaart de toegenomen aandacht voor landen die een tussenvorm hebben gevonden die lijkt te werken. Het is geen toeval dat het om plekken gaat die hard werden getroffen tijdens de SARS-epidemie van 2003-2004. Taiwan, Singapore en Hongkong hebben hun lessen geleerd.

Neem Taiwan, de democratische eilandstaat op 130 kilometer afstand van de Chinese kust. Het heeft een kleine 24 miljoen inwoners, van wie ongeveer 850.000 in China wonen en/of werken. Tot overmaat van ramp vond de Chinese uitbraak plaats rond Chinees Nieuwjaar, wanneer honderden miljoenen Chinezen naar hun families reizen om dat te vieren.

Het aantal bevestigde gevallen in Taiwan bleef beperkt tot 50 (vrijdag) en tot nu toe overleed alleen een 61-jarige Taiwanese taxichauffeur, die ook diabetes en hepatitis B had, aan de gevolgen van het virus.

Taiwan was tijdens de SARS-epidemie in 2003-2004 een van de zwaarst getroffen landen. Het werd maandenlang verlamd door paniek. Uiteindelijk werden er 346 besmettingen vastgesteld en overleefden 73 mensen de uitbraak niet. Op het hoogtepunt van de crisis bevonden 150.000 Taiwanezen zich in quarantaine.

Met die ervaringen in het achterhoofd trad de Taiwanese regering doortastend op toen de eerste berichten over het nieuwe coronavirus uit China begonnen te komen. Taipei wachtte niet tot de wereldgezondheidsorganisatie WHO met een eerste reactie kwam. Nog voordat duidelijk was om wat voor virus het precies ging en of het ook van mens op mens kon worden overgedragen, werden de eerste maatregelen getroffen.

Stakend medisch personeel in Hongkong op 4 februari. De regering van de autonome Chinese regio wilde de grens met China eerst niet sluiten, maar ging overstag onder grote publieke druk. (Foto: Reuters)

Op 31 december, de dag waarop China voor het eerst bij de WHO meldde dat er mogelijk iets aan de hand was in Wuhan, begon Taiwan alle passagiers op vluchten uit die stad te controleren. In de dagen die volgden werden alle mensen die in de voorgaande twee weken in Wuhan waren geweest en koorts of verkoudheidsverschijnselen ontwikkelden gemonitord. De nationale databases voor gezondheidszorg en immigratie werden samengevoegd, zodat 'risicoreizigers' automatisch konden worden geïdentificeerd.

Een jaar na de SARS-epidemie richtte de Taiwanese overheid een landelijk centrum voor coördinatie tijdens epidemieën (CECC) op. Dat werd op 20 januari geactiveerd voor de COVID-19-uitbraak. Het werd de spin in het web: het ging door met het verzamelen en samenvoegen van gegevens van lokale overheden en andere instanties, verdeelde middelen en hield mogelijke ziektegevallen in het oog.

De eerste besmetting in Taiwan werd op 21 januari vastgesteld. De maatregelen volgden elkaar vanaf dat moment snel op. Gezichtsmaskers en andere beschermende middelen werden gerantsoeneerd om tekorten te voorkomen en het leger werd ingezet om meer te produceren. Vluchten uit risicogebieden werden niet meer toegelaten of passagiers werden meteen twee weken in quarantaine gezet. Er kwamen stevige boetes op het verbreken van thuisisolatie te staan.

Ook in Singapore (200 besmettingen) en Hongkong (132 besmettingen, 4 doden) voorkwam de overheid door snel optreden dat COVID-19 een stevige voet aan de grond kreeg. Niet toevalligerwijs twee plekken die ook hard werden geraakt door SARS en waar burgers meer gewend zijn wat betreft autoritaire ingrepen door de overheid dan gebruikelijk is in Europa.

Zodra er genoeg bekend was over de genetische samenstelling van het virus, begonnen de drie landen zelf testkits te produceren.

Bij de ingang van de meeste publieke gebouwen in Taiwan, Singapore en Hongkong vinden temperatuurcontroles plaats. In Taiwan krijg je een sticker als je temperatuur normaal is. Er wordt verwacht dat iemand per dag twee of drie van die stickers verzamelt. Overal in het straatbeeld zijn instructies te zien: wat te doen als je besmet bent, iemand kent die besmet is of behoort tot een risicogroep. Scholen werden al in een vroeg stadium gesloten (behalve in Singapore) en burgers kregen het advies social distancing - gepaste sociale afstand - te betrachten.

De verblijfplaatsen en reisgeschiedenis van coronapatiënten worden openbaar gemaakt, tot aan de nummers van de treinstellen waarin zij hebben gezeten aan toe, zodat inwoners zelf kunnen uitvogelen of ze aan infectie zijn blootgesteld. In ziekenhuizen worden teams van medewerkers van elkaar gescheiden gehouden, zodat het systeem kan blijven draaien als één van die teams in quarantaine moet.

Laboranten maken coronatestkits in Singapore. De productie ging van start zodra er genoeg genetische informatie over COVID-19 bekend was. (Foto: Reuters)

China of Italië? Taiwan, Singapore en Hongkong kozen een middenkoers. Hun maatregelen beperkten de bewegingsvrijheid van burgers, maar bij lange na niet op Chinees niveau. En kreeg de burger in de communistische staat weinig tot niks te horen, in de twee kleinere Aziatische democratieën en de autonome Chinese regio Hongkong maakten overheden gebruik van big data om inwoners uitgebreid te informeren.

De praktijklessen die zij trokken uit de SARS-uitbraak aan het begin van de eeuw vormden de basis voor die aanpak, en de herinneringen aan de paniek van destijds zorgden voor een breed draagvlak bij de bevolking. 'Het is maar een griepje' was in Taiwan, Singapore en Hongkong amper te horen.

"We doen hier niks anders", zei infectieziektenspecialist Dale Fisher van de Nationale Universiteit van Singapore tegen The Guardian. "We doen het gewoon meteen goed."