Chinezen durven zich zelden stevig uit te spreken tegen de Chinese staat. Door de impact van het coronavirus worden nu toch steeds meer monden geopend die normaal gesloten blijven.

Het kookpunt werd bereikt na de dood van oogarts Li Wenliang. Samen met zeker acht andere medische hulpverleners en ruim 250 burgers werd hij berispt voor het "verspreiden van geruchten", nadat hij waarschuwde voor een naderende uitbraak. Op 6 februari kwam hij zelf om door het coronavirus.

Zijn dood leidde tot een zeldzame uitbarsting op het doorgaans zwaar gecensureerde Chinese internet.

Woedende Chinezen trokken naar het microblog Weibo - een Chinese tegenhanger van Twitter - om het overheidsbeleid te hekelen en op te roepen tot meer openheid en vrijheid van meningsuiting.

Na een paar uur werd het Chinese censuurapparaat op de zaak gezet. Oproepen voor vrijheid van meningsuiting en demonstraties werden verwijderd. En nu is het stil.

Het verstevigen van zijn greep op het volk zegt veel over de dreiging die president Xi Jinping voelt. Analisten stellen dat het coronavirus een van de grootste politieke uitdagingen is voor zijn regime.

Xi had na zijn aantreden in 2012 de relatief beperkte vrijheid van meningsuiting al verder aan banden gelegd.

Tegelijkertijd trok hij in het van oudsher federale stelsel van het communistische China zoveel mogelijk macht terug naar het centrum, naar de partijleiding. En, specifieker, naar Xi zelf: het nieuwe hart van de partij. Hij liet zich benoemen tot leider voor het leven.

De Chinese president Xi Jinping bezoekt een zorgpost in Peking. (Foto: Reuters)

Ondertussen wordt burgers en activisten die hun onvrede uiten het zwijgen opgelegd.

Een van hen is Fang Bin, een winkelier uit Wuhan, die traditionele Chinese kleding verkoopt. Op 1 februari filmde Bin een busje buiten een lokale ziekenboeg, waarin binnen vijf minuten acht feloranje lijkenzakken op elkaar werden gestapeld.

Die avond drongen mannen in beschermende kleding zijn huis binnen en werd hij op het politiebureau ondervraagd. Bin werd vrijgelaten, maar verdween niet veel later weer van de radar.

In zijn laatste video riep hij: "Revolutie voor het volk - geef de macht van de regering terug aan de mensen!", schrijft BBC News. Inmiddels is de winkelier ruim twee weken vermist.

Bin is niet de enige die verdwenen is na 'preventieve huiszoekingen vanwege het coronavirus'. Ook van burgerjournalist Chen Qiushi en mensenrechtenadvocaat Xu Zhiyong wordt taal noch teken vernomen. Een bekende hoogleraar die in een brief kritisch uithaalde naar Xi staat al enkele dagen onder huisarrest.

Veel Chinezen zijn al langer ontevreden over het gebrek aan openheid, zegt Ingrid d'Hooghe van het Clingendael China Centre. Maar de bevolking tolereert de mindere kanten van zijn regime zolang het economische voorspoed blijft leveren.

Onder Xi's bewind ontpopte China zich namelijk nog verder tot een economische wereldmacht. Het land kocht complete havens in EU-landen zoals Griekenland en legde grootschalig infrastructuur aan in Afrikaanse landen.

Een hele generatie jonge Chinezen raakte gewend aan het beeld van een China dat alleen nog maar in aanzien kan stijgen. En toen kwam het coronavirus.

Tienduizenden mensen zijn besmet geraakt sinds de uitbraak in december. Duizenden anderen kwamen om. Welk land piept en kraakt niet onder het juk van zo'n crisis?

Oog in oog met de ontluikende ramp laat China zijn spierballen rollen. Beelden van een ziekenhuis in Wuhan, dat binnen zes dagen uit de grond gestampt wordt, gaan de wereld over. De miljoenenstad Wuhan wordt eind januari binnen één nacht afgesloten voor de buitenwereld.

Voor Chinese critici komen de maatregelen op dat moment al te laat. Dat de signalen van 'kanaries in de kolenmijn', zoals dokter Wenliang, worden genegeerd, is volgens hen het gevolg van een pijnlijke gebrek aan openheid.

Sommige mensenrechtenorganisaties en dissidenten stellen dat de impact van de uitbraak gelijkstaat aan die van een 'totale oorlog'. Het is volgens hen een even grote uitdaging voor de Communistische Partij als de opstand op het Plein van de Hemelse Vrede in 1989.

Staat China dan werkelijk een revolutie te wachten vanwege het coronavirus? Zo ver is het nog lang niet, denkt d'Hooghe.

"In de aanloop naar Tiananmenprotest in 1989 zijn er enorme groepen gemobiliseerd tegen het Chinese politieke en economische systeem, zegt d'Hooghe. Dat is hier absoluut niet aan de hand."

"Het lijkt er namelijk op dat de grootse Chinese aanpak effect heeft en het aantal besmettingen afvlakt, al is het nog te vroeg om dat met zekerheid te zeggen."

Volgens haar is de grootste vraag hoe het de economie zal vergaan. "De economische ontwikkeling van China legitimeert de Communistische Partij, Zolang het goed gaat, heeft de partij niet veel weerstand te vrezen."

De laatste tijd heeft China het al lastig op dat front. Afgelopen jaar groeide de economie van het land met 6 procent, maar de Chinezen zijn inmiddels veel hogere groeicijfers gewend. De economie staat onder druk door de handelsoorlog met de Verenigde Staten, maar ook de groeiende kosten van arbeid, de noodzaak van modernisatie en de vergrijzing eisen hun tol.

Binnen één nacht werd miljoenenstad Wuhan afgesneden van de buitenwereld. (Foto: Reuters)

Xi's stijl van regeren maakt hem mogelijk kwetsbaarder voor kritiek dan eerdere Chinese leiders, zegt Frank Pieke, hoogleraar Modern China Studies aan de Universiteit Leiden.

Ook hij denkt dat het regime nog geen direct gevaar loopt door de onvrede die de uitbraak teweegbrengt. "Het is zonneklaar dat de regering langzaam op gang gekomen is, maar nu wel heel veel doet." Volgens de China-deskundige waarderen veel Chinezen deze daadkracht.

Maar de legitimiteit van Xi kan in de toekomst ter discussie komen, omdat hij een leider is die het niet kan laten alle verantwoordelijkheid naar zich toe te trekken, zegt Pieke.

"Deze crisis is daar een heel goed voorbeeld van. Als het goed gaat, kan hij zich op de borst kloppen. Maar als het fout gaat, is hij echt de verantwoordelijke. Dat is een heel gevaarlijke strategie."

In dat geval heeft Xi niet het meeste te vrezen van de bevolking, maar van zijn concurrenten binnen de partij, meent Pieke. "Wat het volk zegt, kan door anderen uit de partijelite tegen hem gebruikt worden. Dat is voor Xi de belangrijkste bron van gevaar."