Vernietigingskamp Birkenau gefotografeerd vanuit een Amerikaanse bommenwerper, 13 september 1944. (Foto: National Archives)

Bovenstaande foto is gemaakt tijdens een bombardement op een fabriek van IG Farben op 13 september 1944. Het doel staat niet op de foto, de faciliteiten van IG Farben stonden een paar kilometer van vernietigingskamp Birkenau, dat zelf vrijwel volledig in beeld is. Op de foto zijn links wel Amerikaanse bommen te zien, die net (vermoedelijk te vroeg) zijn afgeworpen.

Als de geallieerde bommenwerpers zo dicht bij het vernietigingskamp kwamen, waarom werd dit gruwelijke complex met zijn gaskamers en crematoria zelf dan niet vernietigd?

We gaan terug naar december 1942. Anthony Eden, de Britse minister van Buitenlandse Zaken zegt in een statement van de Volkenbond het volgende:

Een jaar eerder, kort nadat nazi-Duitsland Amerika de oorlog heeft verklaard, spreekt Hitler op 12 december 1941 een zaal vol nazileiders toe. Hij zegt dat de vernietiging van de Joden de consequentie moet zijn van deze Wereldoorlog.

In januari 1942 volgt de Wannseeconferentie in Berlijn, waar de "de definitieve oplossing voor het Jodenvraagstuk" wordt vastgesteld. De gruwelijke gevolgen zijn bekend.

Datzelfde jaar is direct het dodelijkste jaar in de Holocaust, met honderdduizenden vermoorde Joden in vernietigingskampen als Belzec en Treblinka.

Deze informatie sijpelt via ontsnapte gevangenen, verzetsgroepen en in Engeland gevestigde overheden in ballingschap - van bijvoorbeeld Polen en Slowakije - door naar de geallieerde machthebbers.

In de loop van de oorlog ontstaat een steeds beter beeld van de massale volkerenmoord die plaatsvindt in de bezette gebieden. In april 1944 verschijnt het ooggetuigenrapport van de Slowaakse Joden Rudolf Vrba en Alfréd Wetzler, die zelf uit Auschwitz zijn ontsnapt.

En dus wordt ook de druk op de geallieerden steeds groter om er iets tegen te doen. Waarom wordt vervolgens een fabriek bij Auschwitz gebombardeerd, maar het naastgelegen vernietigingskamp Birkenau niet?

Vernietigingskamp Birkenau op een verkenningsfoto van de Royal Air Force, 23 augustus 1944. (Foto: RAF)

De snelste oplossing voor alle ellende in de bezette gebieden is om nazi-Duitsland zelf zo snel mogelijk te verslaan, vinden de Amerikanen en de Britten. Twee maanden nadat het ooggetuigenverslag uit Auschwitz verschijnt, vallen ruim een miljoen geallieerde soldaten Normandië binnen.

Het bombarderen van fabrieken die onderdeel zijn van de Duitse oorlogsindustrie, zoals die van IG Farben, verloopt volledig volgens de Amerikaanse doctrine.

Dit is de snelste manier om de nazi's op de knieën te krijgen, zorgen dat ze geen tanks, geen wapens, geen voorraden, geen olie meer hebben om mee te vechten.

Bovendien is het maar de vraag hoe effectief een bombardement zou zijn geweest. In de oorlogsjaren is het uitvoeren van precisiebombardementen nog een utopie, dus de enige optie is heel Auschwitz in de as leggen. Een moreel vraagstuk, want daarbij vallen hoe dan ook onschuldige slachtoffers, die aan de andere kant toch al ten dode zijn opgeschreven.

Het gebruiken van militaire middelen die ook in de strijd om de oorlog te winnen nodig zijn, is sowieso niet populair bij een groot deel van de geallieerde legerleiding.

Zo zou het bombarderen van spoorlijnen naar de kampen meermaals moeten gebeuren, omdat het A: moeilijk is om die te treffen en B: ze snel gerepareerd kunnen worden door de Duitsers.

Onder meer bij Joodse organisaties in de VS, maar ook binnen de geallieerde top, vreest men bovendien dat door gerichte acties tegen de zich voltrekkende volkerenmoord, de strijd van de Amerikanen en de Britten bekend komt te staan als de 'Jodenoorlog'.

Dit zou koren op de molen zijn van de nazi-propagandamachine, maar ook slecht vallen bij antisemitische elementen binnen de Amerikaanse overheid.

Amerikaanse bommenwerpers konden Auschwitz in 1944 vanuit Italië bereiken (Foto: Getty Images)

Terwijl de bommen in september 1944 dus vlak bij Auschwitz-Birkenau vallen, is een daadwerkelijke actie tegen de Holocaust ver weg. Bovendien heeft de massamoord zich dan al grotendeels voltrokken.

De vraag is ook hoe de SS zou reageren op een bombardement: zouden nazi's snelle andere manieren hebben gezocht om hun gruwelijke werk alsnog af te maken?

Die vraag wordt in zekere zin beantwoord door wat de nazi's op 17 januari 1945 doen: met de Sovjettroepen in aantocht, worden 58.000 gevangenen uit het Auschwitz-complex, eerst te voet en later in open treinen, weggevoerd naar andere kampen in het westen. Een gruweltocht die velen alsnog het leven kost.

Dat het Auschwitz-kampencomplex op 27 januari door de Russen wordt bevrijd, is uiteindelijk exact zoals de geallieerde top het stoppen van de Holocaust uiteindelijk voor ogen had: door nazi-Duitsland te verslaan en de oorlog te beëindigen.

Hoewel met name de Amerikanen enkele keren dicht bij gerichte missies waren, durfde uiteindelijk niemand militaire middelen in te zetten voor dit doel, omdat dit het hoofddoel zou kunnen schaden. De discussie of dit de juiste aanpak was, zal vermoedelijk nooit definitief worden beslecht.