In de week van de jaarwisseling naar 2020 werd de roep om een gedeeltelijk of volledig vuurwerkverbod sterker dan ooit. Welke problemen kunnen met zo'n maatregel worden opgelost? En welke niet? Een analyse.

Hoe zou een vuurwerkverbod eruitzien?

Er zijn twee varianten. Een waarbij al het consumentenvuurwerk wordt verboden. Dit houdt in dat het niet meer mag worden verkocht in Nederland. Dus ook niet op de drie dagen voorafgaand aan de jaarwisseling, zoals nu is toegestaan. En dat het uiteraard niet meer mag worden afgestoken, dus ook niet in de tijdspanne waarin het nu wel mag: van Oudjaarsdag 18.00 uur tot Nieuwjaarsdag 2.00 uur in de nacht.

Een andere mogelijkheid is het verbieden van vuurpijlen en knalvuurwerk, zoals in 2017 al werd aanbevolen door de Onderzoeksraad voor de Veiligheid. Uit het rapport (pdf) van de onderzoeksraad blijkt dat vuurpijlen de grootste veroorzaker van letsel zijn en "uitnodigen tot onveilig gebruik doordat ze in de praktijk uit de hand worden afgeschoten of gericht worden op omstanders".

Legaal knalvuurwerk is juist weer de grootste veroorzaker van overlast, bovendien kan hiermee makkelijk gegooid worden naar bijvoorbeeld hulpverleners. In deze variant blijft er dus wel consumentenvuurwerk beschikbaar, maar is dat een volgens de Onderzoeksraad veiliger assortiment.

97

Was 2019 het laatste jaar waarin je al je vuurwerk mocht afsteken?

Wat zijn de voor- en nadelen van beide varianten?

Wat betreft handhaving is een totaalverbod het gunstigste. Vuurwerk dat in Nederland wordt afgestoken is dan te allen tijde verboden. Je mag het niet bezitten en ook niet afsteken, wat overzichtelijk is voor de politie. Een nadeel is dat de groep die zich wel normaal aan de voorschriften houdt wordt beperkt in hun vrijheid door het gedrag van een (grote) groep misbruikers.

In dat licht is een gerichter verbod van knalvuurwerk en vuurpijlen gunstiger, omdat de politie nog steeds weet dat elke knal en elke vuurpijl de wet overtreedt. De 'normale' afsteker kan zo tijdens de jaarwisseling nog vuurwerk blijven afsteken, zoals fonteinen en combiboxen. Korpschef Erik Akerboom roept zelf ook op tot deze variant.

Vuurpijlen zijn de grootste veroorzakers van letsel. De politie wil een verbod. (Foto: Pro Shots)

Welke problemen worden opgelost met een vuurwerkverbod?

In de dagen voorafgaand aan de jaarwisseling was de hashtag #voormijgeenvuurwerk trending op Twitter, vooral rondom nieuws over incidenten met vuurwerk. Het afsteken van vuurwerk is op de dagen voor de jaarwisseling echter al verboden. Zoals eerder gezegd mag vuurwerk alleen worden afgestoken van Oudjaarsdag 18.00 uur tot 2.00 uur op Nieuwjaarsdag. Bovendien komt veel overlast (vooral de zware knallen) buiten deze uren ook van illegaal vuurwerk, dat dus al verboden is.

Een verbod op consumentenvuurwerk of knalvuurwerk in het bijzonder kan de politie wel helpen om dit beter te handhaven, omdat een aanzienlijk deel van de overtreders hiermee niet of lastig in bezit van komen van vuurwerk en het dus ook niet af kan steken. De Onderzoeksraad voor de Veiligheid schreef al in 2017 dat een hardere aanpak van de handel in illegaal vuurwerk hierbij wel cruciaal is. De kans is uiteraard aanwezig dat de huidige kopers van legaal vuurwerk bij een verbod juist kiezen voor illegaal vuurwerk. Dit betekent vermoedelijk hardere knallen en geen controle op de veiligheid.

Want illegaal vuurwerk zorgt nu toch voor het grootste deel van de slachtoffers?

Dat zou je denken, maar legaal siervuurwerk is de grote boosdoener. Als het om dodelijke slachtoffers of amputatie van bijvoorbeeld handen gaat, is er doorgaans wel illegaal vuurwerk in het spel. Ook bij de afgelopen jaarwisseling vielen hierdoor twee doden. Maar bijvoorbeeld oogletsel wordt voor 89 procent veroorzaakt door legaal vuurwerk. Bij brandwonden is dit 80 procent, zoals te zien is in de onderstaande statistiek van VeilgheidNL.

Klik hier voor de volledige versie

Volgens het Oogziekenhuis in Rotterdam veroorzaakte legaal siervuurwerk de meeste verwondingen: de helft was omstander. André van Es van het brandwondencentrum in Rotterdam: "Ons jongste slachtoffer was een meisje van drie. Zij werd bij ons binnengebracht, en had letsel opgelopen door een grondbloem in haar capuchon".

Als je dit leest denk je: verbied alles maar

Zover wil het kabinet niet gaan, omdat het "de traditie van de jaarwisseling wil behouden". Toch sluit het verdere maatregelen in de toekomst niet uit. En de coalitie wil 'single shots' en Chinese rollen verbieden. Ook wordt de levering van veiligheidsbrillen en lonten verplicht bij de verkoop.

Het kabinet wil Chinese rollen bij de volgende jaarwisseling verbieden (Foto: Pro Shots)

De vraag is hoe zinvol deze maatregelen zijn. Het is in ieder geval niet waar onder anderen de politie en hulpverleners om vragen. Bovendien, wie gaat er controleren of kinderen bij het afsteken wel netjes hun bril opdoen en de lont gebruiken? Dat gaat de vuurwerkverkoper uiteraard niet doen, dus moet ook naar de ouders worden gekeken.

Minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid zet vooral in op zwaardere straffen voor "raddraaiers", zoals taakstraffen en gebiedsverboden.

Maar hoe groot is de pakkans van die raddraaiers?

Of er nu een gedeeltelijk of totaalverbod komt, het blijft lastig om overtreders te pakken. De politie moet de surveillance opschroeven en proberen mensen op heterdaad te betrappen. Klinkt er een harde knal, dan kunnen omwonenden de politie bellen, maar voor die is gearriveerd zijn de afstekers vaak vertrokken.

De politie slaagt er nu ook al niet in het afsteken van illegaal vuurwerk of consumentenvuurwerk buiten de toegestane tijden uit te bannen, dus wie zegt dat dit wel lukt bij een gedeeltelijk of totaalverbod?

Maar er zijn ook andere misstanden tijdens de jaarwisseling

Veel branden worden veroorzaakt door vuurwerk, dus een verbod kan hierbij zeker helpen. Het in brand steken van auto's, zoals ook dit jaar weer op grote schaal in met name Den Haag gebeurde, of het opblazen van zaken met illegaal vuurwerk wordt ook met een verbod op consumentenvuurwerk niet uitgebannen. Dan hebben we het nog niet eens over geweld tegen hulpverleners, vechtpartijen, mishandeling of vernieling.

Brandweerlieden blussen een autobrand in Mijdrecht (Foto: Pro Shots)

Conclusie

Een vuurwerkverbod, gedeeltelijk of totaal, kan de politie helpen met handhaving en dus met het terugdringen van vuurwerk op straat buiten de tijden waarin het mag worden afgestoken. Bovendien wordt het meeste letsel veroorzaakt door legaal consumentenvuurwerk, en zijn het ook nog eens vaak omstanders die het slachtoffer zijn.

Anderzijds is het de vraag of er door een (gedeeltelijk) verbod niet juist meer illegaal vuurwerk in omloop komt, wat het risico op zeer zwaar letsel en dodelijke ongelukken zou verhogen. De vraag is ook wat de groep mensen die nu volgens de wet met vuurwerk omgaat, gaat doen als het niet meer te koop is. De stap naar illegaal kan verleidelijk zijn, zeer verleidelijk zelfs voor mensen die zich nu ook al misdragen met vuurwerk. Daarnaast lijkt het een illusie dat de overlast en andere nadelige gevolgen door een verbod volledig verdwijnen.