De verkiezingen van 2017 zijn het schrikbeeld dat Britse politieke commentatoren elkaar voorhouden, nu de laatste week van de campagne is aangebroken. De kiezer maakte destijds sprongen die weinigen zagen aankomen. Ook de huidige verkiezingsstrijd is nog niet gestreden: ondanks een voorsprong in de peilingen, is een overwinning voor de Conservatieve Partij van premier Boris Johnson op 12 december verre van zeker.

Johnsons voorganger, Theresa May, woog in april 2017 haar opties. Ze stond op het punt de onderhandelingen over de Brexit te openen met Brussel. Tegelijkertijd was May zich bewust van de magere meerderheid, vier zetels, van haar Conservatieve Partij in het Lagerhuis. In de peilingen stonden de Conservatieven zo'n 20 procentpunten voor op Labour. Het leek het ideale moment om een groter kiezersmandaat te verkrijgen.

De vervroegde verkiezingen die May uitschreef pakten desastreus uit. De Conservatieve voorsprong in de peilingen verdampte in de laatste weken van de campagne. Ze wisten hun meerderheid niet uit te breiden, maar verloren die. May kon alleen blijven regeren dankzij een gedoogovereenkomst met de bikkelharde onderhandelaars van de oerconservatieve Noord-Ierse Democratic Unionist Party.

Toen lagen de Conservatieven in de meeste peilingen ook flink voor op Labour op het moment dat de verkiezingen werden uitgeschreven. En ook nu, met nog een kleine week te gaan, lijkt de grote rivaal wat in te lopen: de Conservatieve voorsprong is van ongeveer 15 procentpunten gezakt naar zo'n 10.

De Britse premier Boris Johnson kreeg geen warme ontvangt tijdens een bezoek aan overstroomde gebieden in het graafschap Yorkshire. "U heeft ons tot op heden niet geholpen", zei de vrouw met de kruiwagen tegen hem. (Foto: Reuters)

Overstromingen, Trump en de weeklacht van de ex-minnares

De Britse premier Johnson heeft tot dusver geen beste campagne achter de rug. Zo werd hij uitgejouwd tijdens een bezoek aan slachtoffers van overstromingen in het noorden van Engeland, die vinden dat zijn regering te weinig heeft gedaan. "U heeft ons tot op heden niet geholpen", beet een vrouw die met een kruiwagen hielp bij het vullen van zandzakken de premier in het voorbijgaan toe. "Ik snap niet waarom u hier nu bent."

Johnson gaf een interview aan de BBC dat door factcheckers werd beoordeeld als een opeenstapeling van onwaarheden, weigerde een tweede interview met BBC-veteraan Andrew Neil, door wie Corbyn zich wel liet fileren, en zijn ex-minnares deed in de Britse pers haar beklag over hoe hij haar na vier jaar aan de kant schoof "alsof ik een onenightstand was".

Na de aanslag bij de London Bridge op 29 november, waarbij twee mensen en de dader om het leven kwamen, beloofde Johnson dat veroordeelde terroristen en andere gewelddadige criminelen niet meer in aanmerking zullen komen voor vervroegde vrijlating. Dat was een cynische politieke zet, waar een van de slachtoffers woest over zou zijn geweest, schreef diens vader in een fel betoog in The Guardian.

Gemiddelde uit peilingen over partijsteun: 3 december (cijfers: BBC, foutmarge tussen haakjes)

  • Conservative Party: 42 (38-46)
  • Labour Party: 32 (28-36)
  • Liberal Democrat Party: 14 (10-18)
  • Brexit Party: 4 (0-8)
  • Green Party: 3 (0-7)

En dan was er nog de rel rond het zorgstelsel National Healthcare Service (NHS). Uit gelekte documenten blijkt volgens Labour dat de regering-Johnson mogelijk bereid is Amerikaanse farmaceuten hogere prijzen voor hun waren te laten rekenen, als onderdeel van een nieuw vrijhandelsakkoord tussen de twee landen na de Brexit.

Labour-leider Jeremy Corbyn zwaaide tijdens een persconferentie met de documenten in kwestie en liet weten dat de NHS onder een Labour-regering nooit te koop komt te staan. Een week later had hij een nieuw pakket "vertrouwelijke papieren", waaruit zou blijken dat er na de door Johnson gewenste Brexit een douanegrens in de Ierse Zee zal ontstaan, wat de premier ontkent. Labour mikt zelf op een nieuw uittredingsakkoord, dat een veel 'zachtere' Brexit moet behelzen. Die deal moet vervolgens weer worden voorgelegd aan de Britse kiezer.

Een bezoek van president Trump - in het kader van de jaarlijkse NAVO-top - maakte de Conservatieven op voorhand nerveus. De Amerikaan beschouwt Johnson als de "Britse Trump" en heeft zich in de afgelopen jaren regelmatig bemoeid met de Britse politiek. Het campagneteam van Johnson vroeg mensen uit de kringen rond de president hem daar dit keer van te weerhouden: Trump ligt niet goed bij de gemiddelde Brit.

De bezoekende president hield zich - voor zijn doen - redelijk op de vlakte over de verkiezingen, hoewel hij wel duidelijk maakte Johnson te steunen. Over de NHS zei hij: "We willen er niks mee te maken hebben." Dat werd door weinig Britten geloofd; Trump zei in juni nog dat het Britse zorgstelsel "op tafel" lag bij de onderhandelingen.

Demonstranten bij het hoofdkwartier van Labour in Londen. Een slepend antisemitismeschandaal rond de partij laaide tijdens de campagne weer op. (Foto: Reuters)

Linkser (en antisemitischer) dan ooit?

Labour-leider Jeremy Corbyn is historisch impopulair: zo'n 60 procent van het Britse electoraat heeft een negatief beeld van hem. Slechts zo'n 20 procent beziet hem positief. Voor Johnson is dat respectievelijk 47 en 37 procent. Desondanks lijkt de Conservatieve Partij er niet in te zijn geslaagd haar aanvankelijke voorsprong uit te bouwen.

Corbyn kan bogen op een effectieve socialemediastrategie en een activistische jonge achterban. Zijn verkiezingsprogramma is linkser dan de partij in tijden is geweest: Labour wil de economie en overheid grondig hervormen. Onder Britten die in sectoren zoals de zorg en het onderwijs werken, zijn de plannen populair. Tegelijkertijd voorspelt een groot deel van het bedrijfsleven een ramp als Corbyn premier wordt.

Corbyn mag Johnson dan op de korrel nemen als schandalenmagneet, het blazoen van zijn eigen partij is niet smetvrij. Een slepende rel rond antisemitisme laaide tijdens de campagne weer op. Tientallen huidige en voormalige leden legden recent getuigenissen af over antisemitische incidenten binnen Labour. Het partijbestuur zou veel te weinig hebben gedaan om die de kop in te drukken.

Uitkomst nog ongewis in laatste week

De strijd tussen de Conservatieven en Labour is bitter, de inzet is dankzij de Brexit bijzonder hoog, en de marges zijn klein. Tot de verkiezingen van komende donderdag kan er nog een hoop gebeuren.

Als het verschil tussen de twee grootste partijen in de peilingen van 10 procentpunten daalt naar 7, neemt de kans dat geen van beide een meerderheid zal behalen flink toe. Dan bieden de verkiezingen niet de definitieve resolutie van de Brexit-kwestie waarvoor ze werden uitgeschreven en duurt de onzekerheid nog even voort.