Kant-en-klare salades, vlees en voorgesneden fruit: de supermarkten staan vol met producten in plastic verpakkingen. Al tientallen jaren wordt plastic gebruikt voor het verpakken van voedingsmiddelen. Door een voedingsmiddel te verpakken in plastic, blijft het product langer houdbaar en daarnaast beschermt een verpakking het voedingsmiddel tegen beschadiging, bijvoorbeeld tijdens het vervoer.

Maar datzelfde plastic zorgt ook voor veel schade, vooral aan het milieu. Niet in de laatste plaats omdat zwervend plastic nauwelijks vergaat. Zelfs tot diep in de oceanen vinden onderzoekers hele ladingen plastic. Het verbranden van niet-recyclebaar plastic zorgt daarnaast voor uitstoot van koolstofdioxide.

Voor deze negatieve kant van plastic is ook steeds meer aandacht. Zo probeert Boyan Slat met The Ocean Cleanup al het plastic uit de oceaan te vissen, werd afgelopen zomer in Nijmegen een Stop met Plastic-dag georganiseerd en kondigen verschillende supermarkten aan het gebruik van plastic te willen minderen.

Hoe kan het dan dat we ondanks dit toegenomen bewustzijn toch meer plastic gebruiken?

Het is niet zonder reden dat plastic nog altijd zo populair is als verpakkingsmateriaal, benadrukt Roland ten Klooster, verpakkingsontwerper en hoogleraar Packaging Design and Management aan de Universiteit Twente. "Er is geen materiaal dat zo goed werkt als plastic. Plastic heeft ons de mogelijkheden geboden om voedingsmiddelen te verpakken op een manier die anders niet mogelijk was, bijvoorbeeld het verpakken en bewaren van vlees, zuivelproducten en verse salades."

Daarnaast is plastic een enorm efficiënt verpakkingsmateriaal. "Als je bijvoorbeeld de verpakking van simpele snacks zoals muesli- en chocoladerepen vervangt door een verpakking van gecoat papier, dan heb je drie keer zoveel vrachtwagens nodig om dat te vervoeren. Op een rol plastic zit namelijk 3 kilometer aan verpakkingsmateriaal, op een rol papier maar 1 kilometer."

Ten Klooster constateert ook dat het imago van plastic steeds slechter is geworden. "Plasticproducenten hebben veertig jaar gewerkt aan de meest ideale oplossingen, maar wel altijd volgens het principe van reduce, reduce, reduce (verminderen, red.): meer kunnen met minder materiaal en minder kosten. Nu wordt er ineens anders tegen plastic aangekeken. Dat botst met de oplossing die plastic ons in eerste instantie bood. Plastic is fantastisch om in te verpakken, maar niet voor de recycling."

Petflessen kunnen goed hergebruikt worden. (Foto: Pro Shots)

Petflessen kunnen bijvoorbeeld hergebruikt worden omdat het materiaal goed schoon te houden is, vertelt Ten Klooster. "De verpakking van chips is dat niet, en kan daarom niet hergebruikt worden. Het heeft ook te maken met voedselveiligheid."

Hoe praktisch het gebruik van plastic ook is, de nadelen zijn steeds meer de boventoon gaan voeren. Consumenten zijn daarom ook steeds bewuster bezig met hun plasticgebruik, zo bleek recent nog maar eens uit een onderzoek naar consumentengedrag en plastic. Vooral mensen in West-Europa zouden actief stappen ondernemen om hun plasticgebruik te minderen. "Nu markten er economisch gezien beter voorstaan, zal de focus op het milieu en plastic toenemen. Daarom verwachten we dat het aantal consumenten dat actief stappen neemt vanwege het milieu, snel verder zal groeien", stelt het rapport.

Maar daar zit 'm precies de moeilijkheid: ga als consument maar eens minder plastic gebruiken als veel producten alleen maar in plastic verpakking worden aangeboden. Uit het onderzoek van het economisch bureau van ING, dat dus een toename verwacht van het gebruik van plastic, blijkt dat deze toename vooral komt door het steeds gretiger gebruik van 'gemaksproducten', zoals kant-en-klare maaltijden, die veelal verpakt zijn in wegwerpplastic.

Socioloog Mieke van Stigt stelt dat dit inherent is aan hoe onze maatschappij is ingericht. "We leven in een maatschappij waarin we heel druk en veel onderweg zijn. We hebben niet eens meer rustig de tijd om thuis te koken en met het gezin te eten, want iedereen moet overal naartoe. Daar zijn wegwerpverpakkingen voor nodig. Eten zit vaak in porties verpakt: dat heet dan gemak."

Van Stigt wijst daarbij ook naar reclames op televisie: "Die hebben de boodschap: het is gemakkelijk, zo'n wegwerpverpakking. Het is snel. Er wordt helemaal niet stilgestaan bij het ongemak van vieze plastic verpakkingen die je bij je hebt."

Het zit simpelweg zo in ons systeem, in onze manier van leven, dat je als consument niet zomaar van plastic af kan stappen, meent Van Stigt. "Het heeft te maken met hoe onze maatschappij is ingericht. Wij denken altijd dat leefstijl individueel is. Je kiest er zelf voor om op een bepaalde manier te leven. Ons gedrag wordt dan gezien als een beginpunt in die leefstijl: jij kiest er zelf voor om plastic te gebruiken, dus jij bent irrationeel bezig. Maar dat ligt anders. Jouw gedrag is afhankelijk van de maatschappij waarin je leeft. Je kúnt inderdaad wel kiezen voor minder plastic, maar dat kost altijd meer geld, moeite, tijd en energie."

Van Stigt zoekt de oplossing daarom in eerste instantie niet bij de consument. Ze kijkt vooral naar de producenten en verkopers. "Ik sta achter de initiatieven van supermarkten om minder plastic in hun materiaal te verwerken. Er moet ook bewustwording zijn bij de regering, bij de wetgevende macht, die moeten het plasticgebruik nagaan. Wie produceren nou eigenlijk het afval? Dat zijn de producenten, niet de consumenten."

Vorig jaar stemde het Europees Parlement nog voor een verbod op wegwerpplastic. Vanaf 2021 moeten onder meer plastic wattenstaafjes, rietjes, roerstaafjes en ballonnen gemaakt zijn van duurzaam materiaal. Een meerderheid in de Tweede Kamer heeft vrijdag aangegeven te willen dat het kabinet alvast een wet maakt voor de invoering van statiegeld op blikjes, om zo het zwerfafval te bestrijden.

Volgens Van Stigt is dat een van de oplossingen voor het afvalprobleem. Een minder vluchtig bestaan zou natuurlijk ook helpen. "Als mensen weer normaal aan tafel kunnen eten met een gewoon bord, in plaats van steeds onderweg te moeten eten van wegwerpverpakkingen. Dat is niet alleen gezonder voor het milieu, maar ook voor de mens."