"Het is een megaclusterfuck." Een coalitielid kan het stikstofdossier niet anders typeren.

NU.nl sprak enkele hoofdrolspelers. Vanwege de gevoeligheid van het onderwerp, wilden zij alleen op basis van anonimiteit hun verhaal doen.

Achttienduizend projecten liggen stil en noodmaatregelen zijn op korte termijn nodig, maar oplossingen zijn ingewikkeld en liggen politiek gevoelig.

Een stevige klus voor coalitiepartijen VVD, CDA, D66 en ChristenUnie. Hoewel het zelfvertrouwen om samen tot een oplossing te komen groeide na het bezweren van de crises rond de klimaatplannen en het kinderpardon, gaat de stikstofuitspraak nog een treetje hoger.

Het Adviescollege Stikstofproblematiek, onder leiding van oud-minister Johan Remkes, onderstreepte andermaal dat de problemen groot zijn, terwijl de politieke belangen mijlenver uiteenliggen. De commissie-Remkes is een zegen voor de één, en een ramp voor de ander.

Langzamer rijden? Dat stond al in het verkiezingsprogramma van de ChristenUnie, wreef Kamerlid Carla Dik-Faber er in haar eerste reactie op het advies nog even in. Voor de VVD is het verlaten van 130 kilometer per uur op sommige snelwegen een gruwel.

Minder vee, het andere voorstel van Remkes dat eruit sprong? D66-Kamerlid Tjeerd de Groot stelde twee weken geleden al voor de veestapel te halveren. Landbouwpartij CDA reageerde toen geprikkeld. "D66 heeft iets kapot gemaakt", zei CDA-Kamerlid Jaco Geurts. Hij zou direct voor zo'n voorstel gaan liggen.

Die kou is binnen de coalitie nog niet uit de lucht. "D66 staat door dat plan met 10-0 achter. En dan moeten de gesprekken over het advies nog beginnen. Dat was politiek heel onhandig", zegt een directbetrokkene.

De Veluwe in Gelderland, een van de 160 Natura 2000-gebieden in Nederland. (ANP)

Het 48 pagina's tellende rapport van het adviescollege van Remkes, met de veelzeggende titel Niet alles kan, is helder over waar de stikstofwinst behaald kan worden. Naast in de veehouderij en het verkeer, is dat ook in de industrie en de bouwsector.

Het verzinnen van een 'juridische list', waar VVD-minister Cora van Nieuwenhuizen op hintte om de opening van Lelystad Airport niet in gevaar te brengen, noemt het adviescollege "onacceptabel".

De opdracht voor de politiek is duidelijk: "Geloofwaardig en aantoonbaar herstel van Natura 2000-gebieden en een reductie van emissies is noodzakelijk."

Precieze details ontbreken alleen. Voor de veehouderij gaat het om "gebiedsspecifieke en doelgerichte reductie". Een lagere snelheid in het verkeer moet zich richten op "aantoonbare effecten in kwetsbare Natura 2000-gebieden". Je kunt dus niet concluderen dat de veestapel moet worden gehalveerd en de verkeersborden met 130 moeten worden ingeruild voor exemplaren met 100. Die ruimte moet de politiek invullen, en dat betekent voer voor discussie.

Het overzicht in Remkes' rapport over hoeveel stikstof door het verkeer wordt uitgestoten bij verschillende snelheden, is bijvoorbeeld zo'n discussiepunt. Daarin staat dat files de grote boosdoener zijn, terwijl met zijn allen 100 kilometer per uur rijden relatief schoon is.

Zie daar enerzijds een argument om juist méér te investeren in asfalt voor een betere doorstroming, zoals de VVD al jaren roept. Aan de andere kant is het een pleidooi om de maximumsnelheid te verlagen, zoals D66-fractieleider Rob Jetten een jaar geleden al voorstelde.

Bij het verkleinen van de veestapel zijn de problemen niet minder gepolariseerd. Lees het verkiezingsprogramma van het CDA en eerdere debatten over de stikstofuitspraak er maar op na en je kunt niet anders concluderen dan dat de partij nooit akkoord zal gaan met het dwingen of verplichten van boeren om hun vee op te geven.

En de beschermde natuurgebieden zelf? De VVD hintte er voorzichtig op die anders in te delen, al bleek dat een kansloze weg, ontdekten de liberalen ook zelf. De poging werd ze in ieder geval niet in dank afgenomen. "Je kunt niet tegen de natuur zeggen: foei, waarom lig je daar naast de A2?", zegt een coalitiebron.

Het stikstofdossier en de geopperde noodmaatregelen vragen nogmaals om uiterste politieke lenigheid. Bij de gesprekken over het kinderpardon lag de oplossing in een uitruil tussen de partijen: het afschaffen van de discretionaire bevoegdheid van de staatssecretaris tegenover een eenmalige verruiming van de regeling.

Bij het Klimaatakkoord werd een gezamenlijk doel afgesproken waar de partijen, al dan niet met een paar stevige hobbels, gezamenlijk naartoe konden werken. Bovendien was daar ook de tijd voor.

Tijd hebben kabinet en coalitie dit keer niet, omdat de beschadigde natuur en bouwbedrijven die stilliggen niet kunnen wachten. "Als alle partijen over hun eigen schaduw heen stappen, ben je er alsnog lang niet", zegt een directbetrokkene.

Tegelijk is er door de urgentie en de tijdsdruk geen alternatief. "Als het kabinet hierover valt, verdubbel je het probleem. Nieuwe verkiezingen en een kabinetsformatie duren maanden", valt er te horen.

De partijen zullen zich nogmaals tot het uiterste moeten strekken. Het lezen van elkaars verkiezingsprogramma kan daarbij geen kwaad. Vanuit de coalitie is er het vertrouwen dat zij ook hier uiteindelijk uit gaan komen, al zal dat niet zonder slag of stoot gaan. Een coalitiebron vat het als volgt samen: "Het is kiezen uit tig kwaden."