Het Amazoneregenwoud krimpt. Bulldozers rijden de bomen uit de grond en het hout wordt verkocht of verbrand. Het platgewalste stuk wordt vervolgens geprepareerd voor landbouw. Hoewel dit al decennia gebeurt, houden natuurbeschermingsorganisaties hun adem in sinds de start van het presidentschap van Jair Bolsonaro. "We kunnen wel de schuld bij Bolsonaro leggen, maar de vraag komt bij ons vandaan."

Bolsonaro vertelde vorige week in een interview met The Guardian uitgebreid over zijn plannen met de Amazone. Zijn regering staat open voor samenwerkingen met bedrijven die de grondstoffen uit de Amazone willen exploiteren, zoals mijnbouwbedrijven. De president gelooft dat mijnbouw in de Amazone de Braziliaanse economie een enorme impuls kan geven. Het winnen van het kostbare metaal niobium levert bijvoorbeeld ontzettend veel geld op.

Dat gaat ten koste van de Amazone, het grootste regenwoud ter wereld. Het gebied heeft een enorme invloed op het wereldwijde klimaat. Dat zit namelijk zo: de bomen in de Amazone hebben in de loop van duizenden jaren een enorme hoeveelheid CO2 opgenomen. Groeiende bomen en bladeren nemen nog altijd CO2 op. Dat komt weer vrij bij kap en verbranding. Het in stand houden van het regenwoud speelt daardoor een grote rol in het beperken van klimaatverandering.

“Europese landen hebben hun eigen ecosystemen al vernietigd.”
President Jair Bolsonaro

Het tempo van de ontbossing werd eerder deze maand inzichtelijk aan de hand van satellietbeelden van het Braziliaanse agentschap voor ruimteonderzoek. De analyse suggereerde een flinke toename in de bomenkap, vooral in mei en juni. In deze maanden wordt gemiddeld 1 hectare bos per minuut gekapt. In de 31 dagen van mei verdween er 739 vierkante kilometer regenwoud, bleek uit overheidsdata. In de loop van deze zomer moet blijken hoe groot de kap precies is.

"De huidige toename moet je wel in context zien van veranderingen in de afgelopen vijftien jaar", zegt Pieter Zuidema, hoogleraar tropische bosecologie van de Wageningen Universiteit. "Rond 2004 was er een enorme piek, daarna nam de ontbossing met zo'n 80 procent af. Maar elke versnelling van ontbossing is zorgwekkend. Net als het feit dat de Braziliaanse regering de instituties binnen de eigen overheid niet meer serieus neemt. Nu worden goede onderzoeksinstituten die satellietbeelden gebruiken in diskrediet gebracht."

Amazonegebied

  • Het Amazonegebied beslaat bijna 7,8 miljoen vierkante kilometer
  • Het grootste regenwoud ter wereld ligt verspreid over Brazilië, Peru, Colombia, Venezuela, Bolivia, Suriname, Ecuador en Guyana
  • 64 procent van het gebied ligt in Brazilië: iets meer dan 5 miljoen vierkante kilometer

Daarmee doelt Zuidema op de reactie van Bolsonaro op de satellietbeelden. Hij bestempelde de analyse tot "gefabriceerde leugens".

De president krijgt de laatste maanden veel kritiek op zijn milieubeleid. Niet dat de nieuwe activiteiten in het Amazonegebied uit de lucht komen vallen, want de exploitatie van het regenwoud was een van Bolsonaro's verkiezingsbeloften tijdens zijn campagne vorig jaar. En aan de ophef heeft hij geen boodschap. "De Amazone is van Brazilië, niet van jullie", is zijn antwoord op kritiek uit het buitenland. "Europese landen moeten zich met hun eigen zaken bemoeien, want ze hebben hun eigen ecosystemen al vernietigd."

Ontbossing in satellietbeelden: links een gedeelte van de deelstaat Rondonia in 1979, rechts in 2014. Onderaan de rechterfoto is goed te zien dat bomen zijn verdwenen. (Foto: Reuters)

Illegale houthakkers voelen zich vrij

"De regering van Bolsonaro heeft nog niet actief beleid om grote stukken bos te kappen voor landbouw en mijnbouw", vertelt Valkman. "Maar de overheid handhaaft niet meer actief en daardoor voelen bepaalde mensen, bijvoorbeeld houthakkers, zich vrij om te doen wat ze willen."

"Het afgelopen jaar is er ruim 8.000 vierkante kilometer gekapt", vertelt Suzanne Valkman, hoofd bossen van het Wereld Natuur Fonds (WNF). "Je kunt je voorstellen dat als de kap op dat tempo doorgaat er ontzettend veel bos verdwijnt. Dat gebied wordt omgevormd voor veeteelt, landbouw, palmolie- en sojaplantages. De Amazone zorgt voor 75 procent van de regenval in Zuid-Amerika. Als het regenwoud verandert, dan verandert het klimaat op het hele continent. Het is de vraag of er dan ooit nog een tropisch woud zal groeien."

“We keuren ontbossing af, maar willen wel goud en vlees hebben.”
Suzanne Valkman (WNF)

Het beleid van Bolsonaro leidt tot veel zorgen bij de inheemse bevolking van de Amazone. "Bolsonaro wil al onze rechten wegnemen en winst maken op ons land", zei Andre Karipuna, vertegenwoordiger van de Karipuna-stam vorig jaar tegen NU.nl.

Maar ook voor het leven van de andere bewoners van het regenwoud wordt gevreesd. "Het regenwoud is rijk aan dierensoorten", vertelt Valkman. "Jaguars, papegaaien, apen en kikkers hebben een groot leefgebied nodig waar ze ongestoord kunnen leven. Maar er is steeds meer verstoring. In goudmijnen komt kwik vrij, een giftige stof. Dat komt in de rivieren terecht, waardoor dolfijnen en vissen ziek worden. Dat heeft weer invloed op de dieren die de vissen eten. We zien de populaties al afnemen."

Herstel duurt tientallen jaren

Bolsonaro is voorlopig nog de machtigste persoon van Brazilië, dus het is de vraag in welke staat de Amazone verkeert aan het einde van zijn vierjarige termijn. "Het bos groeit traag terug, dus in vier jaar kun je veel schade toebrengen", zegt hoogleraar Zuidema. "Herstel duurt tientallen jaren. In nattere gebieden kun je in vijftig jaar een volwassen bos hebben, maar voor het herstellen van de volledige biodiversiteit kun je eeuwen verder zijn. Gelukkig plant de overheid hier en daar ook nog bomen bij. Er zijn allerlei regelingen voor herbebossing. Het is niet zo dat Brazilië opeens een wetteloze staat is."

Zuidema ziet vaak het misverstand dat ontbossing vooral wordt geassocieerd met houtkap, maar dat is niet de voornaamste reden van ontbossing. "In de Amazone heb je ontzettend veel verschillende soorten bomen", legt hij uit. "Dat is niet te vergelijken met de bossen die we in Nederland kennen. In het geval van houtkap kun je hier en daar een boom kappen. Maar het gaat doorgaans om kaalkap voor sojaplantages of veehouderijen. Dan is sprake van volledige kaalkap. Sommige bomen worden dan verkocht, de rest wordt verbrand."

'Bolsonaro legt vinger op de zere plek'

Hoe pijnlijk de ontbossing en de plannen ook lijken, volgens Valkman van het WNF legt Bolsonaro de vinger op de zere plek. Ze denkt dat er niks verandert zolang onze bedrijven, financiële instellingen en wij als consumenten onze vraag niet aanpassen.

"We kunnen wel de schuld bij Bolsonaro leggen, maar wij in Europa importeren enorm veel soja en maïs uit Brazilië. We keuren de ontbossing van de Amazone af, maar we willen wel soja aan onze dieren voeren en vlees blijven eten dat uit dat gebied komt. Hetzelfde geldt voor goudwinning. Je wil een gouden ring op je trouwdag, maar je vraagt je niet af hoe dat goud is gewonnen. Bedrijven en financiële instellingen kunnen Bolsonaro raken. Zij financieren projecten in Brazilië en kunnen echt invloed uitoefenen. Dat gebeurt nu onvoldoende."