Vlaams Belang (VB), de radicaalste van de twee rechtse separatistische partijen, boekte een monsterzege en ging van drie naar achttien zetels in het federale parlement.

De Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA) - ook Vlaams-nationalistisch, maar liberaler en door regeringsdeelname milder geworden over zaken zoals migratie - verloor acht zetels, maar blijft wel de grootste partij in de Belgische Kamer.

In Wallonië wist de marxistische Partij van de Arbeid voor het eerst de kiesdrempel te halen. Dat ging ten koste van de sociaaldemocraten van de Parti Socialiste (PS), die het grootste zetelverlies in decennia leed.

Bijna de helft van de Vlamingen stemde op een Vlaams-nationalistische partij (Foto: AFP).

"Het ziet er slecht uit op dit moment", zegt Pascal Verbeken, een Belgische schrijver, journalist en Walloniëkenner. "Je hebt aan de ene kant Vlaanderen, dat naar rechts is afgedraaid, en aan de andere een Wallonië dat steeds verder afdrijft naar links - en zelfs extreemlinks."

"Tegelijkertijd is er een ander belangrijk verschijnsel: de neergang van de traditionele partijen, zeker aan de Vlaamse kant. Zij vormden in het verleden de sokkel voor een nationale regering, omdat ze ook zusterpartijen hebben aan Waalse kant."

Die traditionele partijen - de sociaaldemocraten en liberalen - kregen allemaal een ferme tik van de kiezer, terwijl de partijen op de uiterste flanken van het politieke spectrum het goed deden. De verliezers spreken van een Zwarte Zondag.

"Ik denk niet dat het federale België nog een toekomst heeft", zegt politicoloog Bart Maddens van de Katholieke Universiteit Leuven. "Er zal nog wel worden geprobeerd om een regering te vormen, maar dat zal een gekunsteld kabinet zijn. Later, misschien bij de volgende verkiezingen in 2024, zal men het land echt wel grondig hervormen."

De formatie lijkt een uitputtingsslag te gaan worden. De Vlaamse N-VA wil niet samenwerken met de grootste Waalse partij, de PS, wat de mogelijkheden sterk beperkt.

België heeft een reputatie als het gaat om langdurige formaties: het land is wereldrecordhouder met een formatie van 541 dagen in 2010 en 2011. Verbeken: "Niemand zal verbaasd zijn als dat record nu wordt gebroken."

Vlaams Belang - voorheen het Vlaams Blok - is de joker in het geheel. Dat wordt al dertig jaar onderworpen aan een cordon sanitaire (ook wel 'schutskring' op z'n Vlaams). Alle andere politieke partijen weigeren samen te werken met de rechts-radicale nationalisten. Nu de partij achttien zetels heeft, zijn de marges voor coalitievorming nog kleiner.

Wat houdt België eigenlijk nog bij elkaar? Verbeken bracht dit jaar het boek Brutopia - De dromen van Brussel uit, waarin hij de ziel van de vaak verguisde Belgische - en Europese - hoofdstad verkent. Brussel is volgens hem "het krachtigste bindmiddel" van de geplaagde federale staat.

"Het is eigenlijk het Jeruzalem van België", zegt hij. "Daar draait het uiteindelijk allemaal om. Je kunt het vergelijken met een Siamese tweeling die aan het hoofd vergroeid is. Als je die uit elkaar haalt, sterven beiden."

Het belang van Brussel is vooral economisch, stelt de schrijver. Het is een van de drie Belgische gewesten, naast Vlaanderen en Wallonië. Maar Brussel heeft als federale hoofdstad minder autonomie dan die twee andere gewesten. Het is ook het powerhouse van de Belgische economie. "Brussel vertegenwoordigt 19 procent van het Belgische bruto nationaal product."

Noch Wallonië noch Vlaanderen zal Brussel ooit loslaten, meent Verbeken. "Zelfs in deze zware crisis ligt er geen enkel scenario op tafel waarin België wordt gesplitst en een van beide kanten de andere Brussel cadeau doet. De hoofdstad is een flink slot op de Belgische deur."

Een zogeheten confederaal model is mede daardoor de meest voor de hand liggende vervanging voor de federale Belgische staat, zegt politicoloog Maddens. Dat zou betekenen dat Vlaanderen en Wallonië soevereine staten worden, onafhankelijke naties die samenwerken binnen een confederatie, oftewel een statenbond.

En 'deurslot' Brussel? De N-VA wil dat de Brusselaars zelf kiezen of ze bij Vlaanderen of Wallonië willen horen. Maddens beschouwt dat niet als een haalbare kaart. In een tweede model worden de grote beleidslijnen voor Brussel vastgelegd binnen de confederatie. Optie drie is dat Brussel een derde staat binnen zo'n statenbond wordt.

De kans dat zo'n confederatie slaagt is ook afhankelijk van externe factoren, zoals bijvoorbeeld voortschrijdende Europese integratie. Maddens: "Op de langere termijn denk ik wel dat België op een bepaald moment volledig uit elkaar zal vallen, in de zin dat je twee of drie verschillende deelstaten van de Europese Unie zult krijgen."

Hoewel de andere partijen weigeren met de zijne samen te werken, mocht Tom Van Grieken, voorman van het rechts-radicale Vlaams Belang, zich deze week melden bij het Koninklijk Paleis in Brussel voor een informatieronde met koning Filip (Foto: AFP).

Een deel van de onvrede en onzekerheid waar populistische partijen zoals Vlaams Belang en de Waalse Partij van de Arbeid op inspelen, komt voort uit de Europese asielcrisis van 2015, maar ook de Belgische economie is een grote factor.

"Die is catastrofaal", zegt Verbeken. "De staatsschuld is bijna twee keer zo groot als in Nederland en de algehele economie is spectaculair veel minder sterk."

Veel van de economische pijn is terug te voeren op Wallonië. De participatiegraad is er laag en de werkloosheid hoog. Vlaanderen lijkt in dat opzicht meer op Nederland. Verbeken: "Dit is één van de Vlaamse frustraties die verklaren waarom de Vlaams-nationale partijen het zo goed doen. Zij hekelden in hun verkiezingscampagne dat Wallonië een blok aan het been is van een welvarend Vlaanderen."

Vlaams Belang presenteerde zich tijdens de afgelopen verkiezingen voor het eerst als een echte arbeiderspartij, stelt politicoloog Maddens vast. "Hoewel het een uiterst rechtse partij is, profileert die zich sociaal-economisch als heel links."

Die strategie heeft goed uitgepakt, bleek afgelopen week uit interviews met VB-kiezers. "Er is onzekerheid over de pensioenen, over de koopkracht, de wachtlijsten in de zorg en de besparingen op de sociale zekerheid. Dat heeft zeker een rol gespeeld", zegt Maddens.

"Het is natuurlijk wel zo dat er geen doden zijn gevallen", zegt Verbeken. "Er is geen oorlog en niemand is er eentje van plan. De welvaart en de vrijheid zijn hier nog steeds groot. Het is dan ook niet terecht om België af te schilderen als ontwikkelingsland in wording: het is niet zo dat men hier nu eten hamstert of zich aan het bewapenen is."

De gemiddelde Belg "gaat niet gebukt over straat" door deze verkiezingsuitslag, aldus Verbeken. "De Belg is sowieso iemand die weinig van een overheid verwacht, in tegenstelling tot de Nederlander."

België is eigenlijk een soort mini-EU, vindt de schrijver. "Een meertalig, multicultureel restant van het oude Habsburgse rijk, waar nationale belangen vaak moeilijk opwegen tegen het geheel. Dat maakt België tot een interessant laboratorium, een speelveld waar je kunt kijken hoe je die realiteiten met elkaar kunt samenbrengen en verzoenen. Op dit moment lukt dat gewoon slecht."