NU.nl
De donderdag uitgebrachte thriller Hotel Mumbai, over de terroristische aanslag op een vijfsterrenhotel in Mumbai in 2008, kreeg onverwachts scherpe raakvlakken met de actualiteit. Realisme heeft aantrekkingskracht, maar intussen kan de realiteit zelf opeens akelig dichtbij komen. NU.nl sprak erover met een filmpublicist en een neurowetenschapper.
Filmdistributeur WW Entertainment zat midden in de publiciteitscampagne voor Hotel Mumbai toen er op 21 april meerdere aanslagen op Sri Lanka werden gepleegd, onder meer op vijfsterrenhotels.
"Direct toen dat gebeurde, zijn we met elkaar gaan bellen", vertelt publicist Dominique Leppink. "We besloten om zowel de televisie- als de onlinecampagne een week helemaal stil te leggen. We wilden niet dat mensen onnodig werden geconfronteerd. Daarna hebben we ervoor gekozen om geen nadruk meer te leggen op het feit dat Hotel Mumbai gebaseerd is op een waargebeurd verhaal. We willen geen geld verdienen aan het geweld in Sri Lanka."
De film draaide toen wel al in voorpremières, zegt Leppink. "Tijdens de paasdagen hebben we goed contact gehouden met de theaters en gemonitord via socialemediakanalen om te zien hoe er werd gereageerd. Maar van de talloze comments waren er maar twee negatief. Mensen bleken nog steeds een onderscheid te kunnen maken tussen de realiteit en een speelfilm. Ook al is die speelfilm zelf gebaseerd op een waargebeurd verhaal."
Confronterend toeval in de filmwereld
Het is niet de eerste keer dat een film onverwachts een confronterend actueel randje krijgt. Eerder dit jaar viel de release van Happy Death Day 2U - over een studente die haar eigen sterfdag keer op keer beleeft - precies op de gedenkdag van de schietpartij op een middelbare school in Parkland, Florida. Na klachten van nabestaanden besloot Universal de release van de film een dag te verplaatsen.
Vergelijkbaar was de ophef rondom Gangster Squad in 2012. Een beoogde scène met een schietpartij in een bioscoop, vertoonde plotseling zoveel gelijkenissen met een massamoord in Colorado, dat de releasedatum een half jaar werd opgeschoven zodat de film kon worden aangepast. En ook na de aanslagen op het WTC in 2001 moesten filmmakers aan de bak. De iconische Twin Towers werden uit onder meer Spider-Man en Men in Black II verwijderd.
De oorspronkelijke trailer van Spider-Man (2002), waarin de Twin Towers een belangrijke rol speelden.
'Ramptoerisme, films over narigheid; het fascineert enorm'
Toch bestaat er intussen ook wel degelijk een aantrekkingskracht voor films die de harde realiteit laten zien. Dat geldt niet alleen voor het recent verschenen Hotel Mumbai. Denk aan de twee verfilmingen van de aanslag op Utoya, die vorig jaar werden uitgebracht. Of aan de documentaire Avicii: True Stories, die na de zelfmoord van de dj in 2018 opeens een scherpe relevantie kreeg.
De menselijke fascinatie voor ellende is in principe dan ook groter dan die voor positieve gebeurtenissen, vertelt cognitief neurowetenschapper Victor Lamme. "Morbide nieuwsgierigheid wordt dat ook wel genoemd. Dat is ook de reden dat bijna al het nieuws over nare dingen gaat. Ramptoerisme, kijkfiles, films over narigheid; het fascineert ons enorm."
“Diep vanbinnen zijn we allemaal al heel snel bereid om films over narigheid te zien. Hoe echter, hoe belangrijker”Victor Lamme, cognitief neurowetenschapper
"Vanuit de evolutie heeft dat ook een functie", legt de UvA-professor uit. "Het is belangrijk om te weten waar potentieel gevaar in zit. De functie van zulke negatieve emoties is om ervoor te zorgen dat je zelf narigheid vermijdt. Daar wordt enorm waarde aan gehecht, zolang het controleerbaar is en andere mensen betreft. Zodra je zelf bij een aanslag aanwezig bent, ren je natuurlijk hard weg."
Vermoedelijk werkt dat bij films net zo. Zolang er een bepaalde afstand is tot het onderwerp, kunnen kijkers geboeid blijven zonder te erg geconfronteerd te worden. "Een verfilming wordt hooguit uitgesteld vanwege sympathie met nabestaanden", vertelt Lamme. "Maar eigenlijk is dat maar een dun sausje beschaving die over onze emoties heen ligt. In principe willen we altijd zo snel mogelijk op de hoogte worden gesteld. Kijk naar de Notre-Dame: mensen waren niet weg te slaan bij die brand."
Omstanders kijken naar de brandende Notre-Dame.
Verfilmingen van collectieve trauma's
Vijf jaar na de aanslagen van 9/11 verschenen de verfilmingen World Trade Center en United 93. Filmmaker Gus Van Sant baseerde zijn Elephant (2003) op de Columbine-schietpartij van vier jaar daarvoor. Een collectief trauma kan dus relatief snel worden omgezet naar een speelfilm. Met oog daarop kun je je afvragen hoelang het nog duurt tot er in Nederland een film over de MH17-ramp (2014) wordt gemaakt.
"Zulke beslissingen moet je zelf aanvoelen", zegt Lamme. "Filmmakers zullen over elkaar heen buitelen om zo snel mogelijk iets te maken, maar dan wel binnen het moreel verlangbare. Tegenwoordig denk ik dat je daarin wat voorzichtiger moet zijn, omdat je al snel Facebook of Twitter over je heen krijgt. De massa is natuurlijk nogal dominant geworden. Maar diep vanbinnen zijn we allemaal al heel snel bereid om films over narigheid zien. Hoe echter, hoe belangrijker."
