Het is vastentijd, veertig dagen van minder eten en bezinning. Van oudsher is dit de periode van Aswoensdag tot Pasen. Het is geen slecht idee om periodiek te vasten, blijkt uit onderzoek: je verliest er blijvend kilo's mee.

Vasten heeft allerlei positieve effecten voor het lichaam. "Dat blijkt onder andere uit onderzoek onder mannen van de traditionele Afrikaanse Hadza-stam", zegt Hanno Pijl, endocrinoloog en internist bij het LUMC. "Zij eten in het droge seizoen soms lange tijd maar 800 calorieën. En in het natte vruchtbare seizoen soms wel 6.000 calorieën."

Volgens Pijl valt op dat zij in het karige seizoen een soort verjongingsproces doormaken. "De stofwisseling schakelt over van groei en reproductie naar onderhoud en herstel. Oude, beschadigde celresten worden gebruikt als brandstof. En cellen gaan zich beschermen tegen allerlei gevaren om de periode van voedseltekort te overleven."

“De stofwisseling schakelt over van groei naar onderhoud en herstel van cellen.”
Hanno Pijl, endocrinoloog en internist bij LUMC

Calorische restrictie is gezond, concludeert Pijl. Het voorkomt ziekte. En mensen vallen er dus door af. Dat komt doordat je in totaal minder calorieën eet dan je verbrandt.

Bovendien schakelen we tijdens vasten over van glucose- naar vetverbranding. Pijl: "Dat komt doordat de insulineconcentratie sterk daalt. En insuline remt de vetverbranding en stimuleert de verbranding van glucose."

Acht weken dagelijks 800 calorieën is de snelste methode

Eten als de Hadza kan in onze cultuur niet. Maar volgens de Engelse arts Michael Mosley zijn er andere manieren van vasten die wél makkelijker in ons leven in te passen zijn. Hij schreef er verschillende boeken over, waaronder Het 8-weekse bloedsuikerdieet en Het vastendieet. Komend najaar verschijnt de vertaling van zijn laatste boek, De snelle 800.

Volgens Mosley is periodiek vasten een goede methode om snel en zonder veel moeite af te vallen. "De snelste manier is om gedurende acht weken dagelijks niet meer dan 800 kilocalorieën te eten. Dat blijkt uit Australisch onderzoek waarbij onderzoekers mensen met overgewicht 15 procent van hun lichaamsgewicht lieten kwijtraken."

Stofwisseling actiever door weinig eten

Volgens Mosley werkt zo'n crashdieet niet averechts. "Het is een hardnekkige mythe dat ons lichaam in de spaarstand gaat wanneer we snel veel gewicht verliezen. Dat idee stamt uit de jaren veertig van de vorige eeuw toen Amerikaanse onderzoekers onderzoek deden naar de effecten van een maandenlang hongerdieet."

“Het is een mythe dat ons lichaam in de spaarstand gaat wanneer we snel veel gewicht verliezen.”
Michael Mosley, arts en auteur van dieetboeken

Uit dat onderzoek bleek volgens hem dat het lichaam inderdaad overschakelde op een spaarmodus: hun metabolisme vertraagde. Maar ze keken niet naar het metabolisme in de eerste paar weken. "Doe je dat wel, dan zie je dat de stofwisseling juist veel actiever wordt."

Ook Pijl beaamt dit. "Onze stofwisseling wordt alert en actief van calorierestrictie. Dat is ook wel logisch: onze voorouders moesten slim en alert zijn om aan eten te komen wanneer er weinig voedsel was."

Volgens beide artsen wil dit trouwens niet zeggen dat ieder crashdieet fantastisch is. De meeste diëten - en zeker crashdiëten - zijn juist ongezond, omdat je er essentiële voedingsstoffen mee mist.

Vastendieet makkelijk in te passen

Het nadeel van acht weken lang dagelijks 800 kilocaloriën eten, is dat het lastig vol te houden is. Maar volgens Mosley levert het 'vastendieet' ook goede resultaten op. Dat dieet wordt ook wel de 5:2-methode genoemd: vijf dagen in de week 'gewoon' eten en twee dagen vasten.

Op de vastendagen eet je zo goed als niets: water, thee en koffie en twee kleine maaltijden per dag. Bijvoorbeeld met wat groenten, kip, vis, yoghurt of fruit. Op zo'n vastendag eet je als vrouw niet meer dan 500 kilocalorieën en mannen niet meer dan 600 kilocalorieën.

Doordat je de dag na de vastendag weer gewoon mag eten, is het makkelijker vol te houden dan een aangesloten vastenperiode. Een ander voordeel: door de vastendagen waardeer je je eten op de gewone dagen des te meer. Bij sommige mensen zal dat volgens Mosley zorgen voor bewustere en gezondere keuzes.

Volgens Pijl is het zeer de vraag of twee dagen per week een optimale periode is om de positieve effecten van vasten te maximaliseren. "Volgens de Amerikaanse onderzoeker Valter Longo zou vijf dagen achtereen beter zijn. En dan bijvoorbeeld eens per zes weken."

Bovendien zou je op die dagen volgens Pijl minder eiwit moeten eten dan Mosley adviseert en geen suiker. Daar zou meer onderzoek naar gedaan moeten worden. Maar dat vasten kilo's laat verdwijnen, staat volgens Pijl en Mosley als een paal boven water.