In sommige gevallen gaat het om een erfenis uit het verleden. Ambitieuze groeiplannen werden gedwarsboomd door beleid dat de groei juist moest afremmen. Maar ook hebben kleinere ziekenhuizen soms last van een gebrek aan slagkracht.

Met de krapte op de arbeidsmarkt worden de problemen nog groter. Dit komt door de hogere personeelskosten. Net zoals in de rest van het bedrijfsleven, hebben ziekenhuizen moeite met het vinden van personeel en zijn ze genoodzaakt personeel in te huren. Hoewel MC Slotervaart en MC IJsselmeerziekenhuizen al langer slecht presteerden, wijten de eigenaren van de ziekenhuizen de faillissementen aan deze hoge kosten.

Meer ziekenhuizen hebben hier last van. Uit berekeningen van BDO Accountants blijkt dat de kosten voor personeel niet in loondienst vorig jaar van 325 miljoen euro naar 381 miljoen euro zijn gestegen. Voor een gemiddelde voltijdbaan was een ziekenhuis vorig jaar 62.000 euro kwijt. Dat komt neer op een stijging van 5 procent in een jaar tijd.

Maar niet alle ziekenhuizen hebben hier evenveel last van. In een rangschikking van BDO op basis van de financiële gezondheid van ziekenhuizen blijkt dat steeds meer instellingen de financiën juist goed op orde hebben. Maar tegelijkertijd is er een groep die al meerdere jaren op rij slecht scoort.

Volgens zorgeconoom Wim Groot, hoogleraar aan de Universiteit van Maastricht, zijn er twee gemene delers bij de ziekenhuizen die slecht scoren. Zo is er vaak sprake van problemen met de kwaliteit in de zorg. Volgens Groot leidt dat ertoe dat patiënten ziekenhuizen gaan mijden en huisartsen patiënten minder snel doorverwijzen.

Zo plaatste de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) de IJsselmeerziekenhuizen begin september nog onder verscherpt toezicht. Door bestuurlijke onrust zou er niet genoeg werk worden gemaakt van projecten om de zorg te verbeteren. De inspectie hield strenger toezicht, omdat er al langer zorgen waren over de kwaliteit en de veiligheid van de zorg in de ziekenhuisgroep.

Guus Schrijvers, oud-hoogleraar en gezondheidseconoom, wijst verder op de relatief hoge kosten die kleine ziekenhuizen moeten maken en de schaalvoordelen die zij missen. Zo geven kleinere ziekenhuizen relatief meer uit aan software. "Het maakt niet uit of je die gebruikt voor veel patiënten of voor weinig patiënten. Die software moet je hebben. Dat heeft een voordeel voor grotere ziekenhuizen, maar voor kleine ziekenhuizen is het peperduur."

Voor kleinere ziekenhuizen is het ook moeilijk om de acute zorg 24 uur per dag operationeel te houden. "Als je diensten draait, moet je ook wat te doen hebben. Als er dan maar één of twee traumapatiënten zijn, dan is dat heel duur."

Verder hebben ziekenhuizen in het verleden grote investeringen gedaan met het oog op de groei van het aantal patiënten, terwijl later bleek dat die groei uitbleef. "Die hebben heel veel geld geleend voor de nieuwbouw van het ziekenhuis en die financieringslast hangt als een molensteen om de nek", aldus Groot.

Zo investeerde het Zuyderland Ziekenhuis, laatste in de rangschikking van BDO, in een nieuw gebouw dat het duurste ziekenhuis van Nederland werd. Maar sinds die plannen bleef de verwachte groei van het aantal patiënten uit. Zeker in het verleden werden mooie nieuwbouwplannen opgezet met soms ook de wens om simpelweg een aantrekkelijk ziekenhuis te zijn, legt Groot uit. "En in sommige gevallen speelde toen toch ook wel een beetje het gevoel mee van: wij willen hier iets moois neerzetten".

Schrijvers ziet eenzelfde probleem ontstaan met de capaciteit bij ziekenhuizen. Patiënten worden zo snel mogelijk ontslagen uit het ziekenhuis. "Je kunt nu een heupoperatie hebben als dagbehandeling", geeft de econoom als voorbeeld. Het revalidatieproces wordt dan bijvoorbeeld vanuit huis gedaan. Zo hebben de doktoren en de verpleegkundigen het wel druk, maar ontstaat er een "leeg beddenhuis".

"En dat is niet erg. Het is niet zo dat dat slecht management is. Maar die ontwikkeling is gewoon heel erg snel gegaan. Ziekenhuizen die hier een jaar of tien geleden mee bezig waren, moet je dat niet kwalijk nemen. Maar ziekenhuizen die twee jaar geleden zijn geopend zouden beter moeten weten", aldus Schrijvers.

Volgens Groot zijn de faillissementen van ziekenhuizen op korte termijn een gevaar voor de kwaliteit van de zorg, omdat het personeel mogelijk op zoek gaat naar een nieuwe baan. In het geval van MC Slotervaart, prees het bestuur nog de bereidheid van het personeel om op te komen dagen terwijl er zo veel onzekerheid is.

Maar op de lange termijn is het geen slechte zaak dat ziekenhuizen die lage kwaliteit leveren verdwijnen, stelt Groot. "Wij rijden ook niet meer in Lada's en Trabants rond, want dat zijn slechte auto's. Zo gaat dat ook in de zorg."

Schrijvers benadrukt dat kleine ziekenhuizen de samenwerking op moeten gaan zoeken. Een ziekenhuis als Slotervaart kan zich bijvoorbeeld gaan specialiseren in bepaalde behandelingen. "Je moet proberen de eenvoudige zorg uit de grote ziekenhuizen te halen en die in de kleine ziekenhuizen laten uitvoeren."

Het Van Weel-Bethesda Ziekenhuis in het Zuid-Hollandse Dirksland zet zwaar in op samenwerking. In 2011 en 2012 scoorde de instelling nog relatief laag in de rangschikking van BDO, maar sinds 2015 heeft het ziekenhuis alleen maar perfecte scores gehad.

Bestuurslid Paul van der Velden legt uit niet aan dure nieuwbouw vast te zitten, omdat er in het verleden ook geen plek was om uit te breiden. "In de tijd dat de uitgaven in de zorg nog tot de hemel groeiden, hebben we door krapte al geleerd te denken aan een zo kort mogelijke zorgopname. We hebben dus niet geïnvesteerd in dure nieuwbouw waarbij we uiteindelijk hadden moeten zoeken naar patiënten."

Maar de goede financiële basis die het ziekenhuis nu heeft, dankt hij vooral aan de samenwerkingen die het ziekenhuis is aangegaan. Zo zit de instelling in een netwerk met het Spijkenisse Medisch Centrum en Maasstad Ziekenhuis en is het ziekenhuis onderdeel van een organisatie die ook thuiszorg en ouderenzorg levert.

Zo kan het ziekenhuis gebruikmaken van een grotere medische staf, vertelt Van der Velden, en is er meer stabiliteit. Ook zorgden de samenwerkingen ervoor dat dure ondersteunende diensten worden gedeeld in de grote organisatie. Uiteindelijk heeft het ziekenhuis zo geen hogere kosten dan een groter ziekenhuis, legt hij uit.