Eén tegen Eenzaamheid, Thuis in het Verpleeghuis, Langer Thuis - dat zijn de plannen van het kabinet om de vergrijzingsgolf verstandig aan te pakken. Deze zomer werden ze gepresenteerd. Jaarlijks wordt er 3 miljard euro extra per jaar uitgegeven aan zorg voor ouderen, staat in de Rijksbegroting. 

Met de extra miljarden wordt onder meer de wijkzorg verbeterd om ouderen langer thuis te laten wonen, er worden bewustwordingscampagnes gelanceerd, e-healthcursussen voor senioren aangeboden en wooncoaches ingeschakeld die ouderen moeten helpen bij het zo lang mogelijk thuis wonen. 

Maar het budget is niet bestemd voor nieuwbouw, en waar de oudere doelgroep bovenal behoefte aan heeft, is juist een geschikte woning, in een ander soort wijk, zegt Atie Schipaanboord van belangenorganisatie voor senioren ANBO. Die zorgmaatregelen in het Langer Thuis-plan zijn juist het sluitstuk van ouder worden. "Iedereen weet dat actief blijven bepaalt hoe gezond je oud wordt. Wie actief blijft, hoeft minder vaak een beroep te doen op de gezondheidszorg, en daar zorgt de woonomgeving voor."

Er moeten nieuwe wijken worden gebouwd, zegt de ANBO-woordvoerder, met gezamenlijke ontmoetingsplekken, zoals een moestuin om samen in te werken, een plein, bankjes, horeca, en clusterwoonvormen waar meerdere generaties samenwonen. "Onze naoorlogse woningen zijn niet gericht op de ander ontmoeten en de woningmarkt speelt niet in op de behoefte van ouderen."

Het programma Langer Thuis van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) raadt gemeenten met klem aan vooral aan de slag te gaan met hofjes bouwen, woonwijken met gemeenschappelijke ontmoetingsplaatsen en woonzorgvormen waarbij jong en oud samenwonen.

De Krasse Knarrenhof in Zwolle, een woonvorm waarbij senioren in hofjes samenwonen met jongeren die een oogje in het zeil houden, noemt het ministerie een succesvol concept dat gemeenten over kunnen nemen. Het aanvullen van de woningvoorraad valt onder het ministerie van Binnenlandse Zaken, en niet die van VWS. Geschikte woningen bouwen voor senioren is daarmee de verantwoordelijkheid van lokale overheden.

Schipaanboord: "Ik heb al zo veel leuke plannen voor clusterwonen en woonzorgwijken gehoord, maar ze halen het niet. Gemeenten vinden het gedoe en beginnen er niet aan. Het Rijk moet echt de regie gaan overnemen."

Nu bejaarden- en verzorgingstehuizen zijn gesloten en mensen aan zware eisen moeten voldoen om opgenomen te worden in een verpleeghuis, moeten ouderen inderdaad alles aangrijpen om met elkaar in contact te blijven, zegt Jenny Gierveld, hoogleraar sociologie en sociale gerontologie aan de VU en NIDI. Drie keer per dag iemand van de thuiszorg over de vloer die nauwelijks tijd voor je heeft lost het sociaal isolement van een zorgbehoevende alleenwonende niet op, aldus de hoogleraar.

"Kangoeroewonen, meergeneratiehuizen en woonvormen waarin men voor elkaar zorgt zijn mooie, idealistische initiatieven die nauwelijks van de grond zijn gekomen. Gemeenten zouden de organisatie van samen- of groepswonen op zich moeten nemen en dat niet overlaten aan de burgers, die daarbij met vele voorschriften en regels geconfronteerd worden. Als je tachtig bent kun je niet zoveel bijdragen, en ouderen die niet gezond zijn en niemand in de buurt kennen komen echt niet naar een koffieochtend."

In de Bijlmerflats werd destijds per afdeling een kamer leeg gehouden voor ontmoetingen, vertelt Gierveld. "Daar kwam nooit iemand. Woonzorgcentra, serviceflats en zorgappartementen bieden meer mogelijkheden tot contact, maar vereisen een geweldig goede organisatie om sociaal isolement echt tegen te gaan. Een groep hulpbehoevende individuen zomaar bij elkaar zetten, lost niets op. Daarbij is de vraag of deze typen van wonen en zorg beschikbaar zijn voor alle sociaal-economische groepen of alleen voor hoogopgeleide senioren."

Gemeenten gaan de uitdaging graag aan, zegt Esther Verhoeff, woordvoerder van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), maar dat wordt ze wel moeilijk gemaakt. Verhoeff: "Praktisch gezien omdat er simpelweg te weinig handjes zijn om het werk uit te voeren. Een ander heikel punt is de miljarden die corporaties moeten afstaan aan verhuurdersheffing. Het is moeilijk de ambities waar te maken als je financieel uitgekleed wordt."

Het ministerie van VWS heeft een innovatieregeling van 30 miljoen euro beschikbaar gesteld om projectontwikkelaars te stimuleren nieuwe woonzorginitiatieven te bedenken. 'Wij hebben de indruk dat gemeenten graag aan de slag gaan", aldus een woordvoerder. Het ministerie verwacht dat gemeenten beter in staat zijn hun woonvisie vorm te geven als de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) wordt gepresenteerd in januari 2019.