Als Boyan Slat nog een vwo-scholier is en op vakantie is in Griekenland, komt hij tijdens het duiken in de Middellandse Zee continu plastic zakjes tegen. De vervuiling stoort hem, en daar - onder de zeespiegel - ontstaat bij Slat het eerste idee om het plastic afval in de oceaan op te ruimen.

Slat is dan zestien jaar oud en leerling op het Grotius College in Delft. Hij besluit dat hij voor zijn profielwerkstuk onderzoek gaat doen naar hoe de plasticsoep in de oceanen opgeruimd moet worden. Zijn werk wordt beoordeeld met een 10.

We zijn inmiddels acht jaar verder en in de tussentijd ontwikkelde Slat The Ocean Cleanup, een werkwijze waarmee de berg plastic afval in de oceanen verkleind moet worden. De installatie, die uit een 600 meter lange buis in een U-vorm bestaat, komt in de Stille Oceaan te liggen.

Door de stroming wordt het plastic in de richting van System 001, zoals de eerste versie heet, gedreven. Doeken onder de buizen moeten voorkomen dat het plastic onder de buizen door kan. Dieren die in zee leven kunnen gewoon onder de doeken door zwemmen.

Als de Wilson, de naam die The Ocean Cleanup aan System 001 heeft gegeven, zaterdag uit de haven van San Francisco vertrekt, vaart het eerst langs het gevangeneneiland Alcatraz en onder de Golden Gate Bridge door. Vanaf dat moment wordt de Wilson op de Stille Oceaan door een sleepboot naar de plek waar het meeste plastic afval zich ophoopt gebracht.

Voordat de Wilson daar aankomt, worden nog "een week of twee" tests uitgevoerd op bijna 500 kilometer van de kust, zegt Arjen Tjallema, technology manager van The Ocean Cleanup.

"We willen in die tijd kijken of het systeem zich gedraagt zoals we verwachten", aldus Tjallema. "Als dat duidelijk is, slepen we de Wilson verder naar zo'n 2.000 kilometer van de kust, ter hoogte van Hawaï. Daar gaat het echt beginnen."

Het afval dat in zee terechtkomt wordt door de stroming van zogeheten 'gyres' meegevoerd naar een centraal punt. Die gyres zijn enorme stromingen met een doorsnede van duizenden kilometers, waarvan er wereldwijd vijf zijn. In de Atlantische Oceaan en Stille Oceaan (ook wel de Grote Oceaan genoemd) bevinden zich twee gyres. De laatste grote stroming is in de Indische Oceaan.

Het door de Wilson verzamelde plastic wordt na zo'n zes weken opgehaald door een vrachtschip. "Dat schip brengt het plastic naar wal en daar wordt het gerecycled tot producten die duurzaam zijn. We kiezen er bewust voor om geen weggooiproducten te produceren, maar dingen die lang meegaan. Het maken van zonnebrillen is een van de opties", legt Tjallema uit.

Tjallema verwacht dat The Ocean Cleanup aan het einde van het jaar een beeld heeft van hoe het gaat met het ophalen van plastic. "Maar dat is ook afhankelijk van de weersomstandigheden en andere factoren. Dit is eigenlijk nog maar een testfase."

Zelf gaat Tjallema zaterdag niet met de Wilson mee de Stille Oceaan op. "Ik blijf in San Francisco en houd de data die vanaf de installatie binnenkomt in de gaten. Die kunnen we direct gebruiken voor de ontwikkeling van onze nieuwe installaties, want in 2020 willen we met zestig installaties plastic gaan opruimen." Ook Slat, die geen mogelijkheid zag om een reactie te geven, gaat niet de zee op.

Op de plannen van The Ocean Cleanup zijn de afgelopen jaren veel reacties gekomen. Het initiatief, dat betaald is met behulp van crowdfunding en donaties, kent voorstanders, maar ook criticasters.

Gijsbert Tweehuysen is een groot voorstander van The Ocean Cleanup. Hij is oprichter van Waste Free Waters en doet onderzoek naar kunststofvervuiling op het land, wat vervolgens in zee komt. "Plastic is geweldig materiaal. Het kan op veel manieren worden toegepast en dat is ook de reden dat het zo ver verspreid is. Maar er is ook een valkuil. Doordat het zo goedkoop is om te produceren, lijkt het waardeloos te zijn. Dat zorgt ervoor dat het geen materiaal lijkt waar je zuinig mee moet omspringen."

"Ik ken Boyan al heel lang en ik vind het geweldig wat hij doet", vervolgt hij. "Ik heb ook geregeld zaken met hem besproken en informatie met hem gedeeld. Ik ken de club goed en ben zeer benieuwd naar wat ze uiteindelijk ophalen."

Tweehuysen kent ook de kritiek op de plannen van The Ocean Cleanup. "Het is een 'end-of-pipe-oplossing'. Al het plastic dat nu in de oceaan ronddrijft is er ooit in terechtgekomen en heeft er lange tijd over gedaan om in die stroming te komen. Dat los je hiermee niet op, maar het is al superbelangrijk om het afval eruit te halen."

Jan Andries van Franeker, marien bioloog aan de Wageningen Universiteit, doet al heel lang onderzoek naar de maaginhoud van noordse stormvogels in de Noordzee. Meer dan eens bestaat die inhoud uit stukken plastic die door de vogels voor voedsel zijn aangezien.

"Laat ik vooropstellen dat ik het goed vind dat The Ocean Cleanup aandacht vraagt voor het probleem van plastic", zegt Van Franeker. "Maar ik ben minder gelukkig met de suggestie dat dit een manier is om onze oude schuld in te lossen. De aandacht moet zich echt richten op het voorkomen van rommel in de zee."

Volgens Van Franeker is het plastic dat door de Wilson en later andere installaties in het water wordt verzameld "een fractie van het afval dat we in zee storten". Volgens hem is veel van het plastic al afgebrokkeld in minuscule stukken, of ligt het op de bodem van de oceaan, wat het vrijwel onmogelijk maakt om op te ruimen.

"Het zet niet veel zoden aan de dijk ten opzichte van het totale probleem. Voor zover dat mogelijk is, moeten we het probleem dicht bij de bron aanpakken en niet pas aan het eind. Maar dat is minder spectaculair dan de boodschap: we gaan opruimen op zee. Ik herhaal het nog maar eens: de aandacht is goed, maar mensen moeten zich echt realiseren dat hiermee niet de schuld wordt ingelost", zegt Van Franeker.

Tjallinga heeft begrip voor de kritiek op de plannen van The Ocean Cleanup. "Natuurlijk zitten er twee kanten aan het probleem. Maar wij vinden dat het plastic dat in zee ligt opgeruimd moet worden, los van of het nu nog in zee stroomt of niet. Wel vind ik dat er iets gedaan moet worden aan hoe mensen met afval omgaan. Maar stel dat er nu niks meer in zee stroomt, dan ligt dit plastic er nog wel in. Dat moet ook opgeruimd worden."

De installatie van The Ocean Cleanup is uitgebreid getest en als het eerste systeem inderdaad blijkt te werken, moeten er op den duur dus zestig ronddrijven in de Stille Oceaan.

Uiteindelijk wil The Ocean Cleanup in 2040 90 procent van het afval dat nu in de oceaan ligt en er in die tijd nog bijkomt opgeruimd hebben. "We richten ons op een plasticvrije oceaan", vertelt Tjallinga. "Maar een volledig opgeruimde oceaan gaat lang duren, misschien dat we daar in de verre toekomst in slagen."