De 66-jarige Russische oud-spion Sergei Skripal werd op zondagmiddag 4 maart samen met zijn dochter Yulia bewusteloos aangetroffen op een bankje bij een winkelcentrum in de Britse stad Salisbury.

Skripal woonde hier sinds 2010, toen hij in het kader van een spionnenruil asiel kreeg in het Verenigd Koninkrijk. Het tweetal bleek vergiftigd te zijn met Novichok, een dodelijk Russisch zenuwgas.

Zij verkeren sindsdien in comateuze toestand; de Britse premier May wijst met een beschuldigende vinger naar Rusland en heeft 23 Russische diplomaten het land uitgezet. Het Kremlin ontkent alle betrokkenheid bij de vergiftiging van Skripal.

Hoewel de internationale gemeenschap de redenering van May lijkt te volgen, zetten Nederlandse Ruslandexperts hun vraagtekens bij die Britse claim. "Rusland heeft de laatste jaren erg veel leugens verspreid waarvan is aangetoond dat het leugens zijn", legt hoogleraar Michael Kemper van de Universiteit van Amsterdam uit.

"Denk aan MH17, het dopingschandaal, de hackers die zich hebben bemoeid met de Amerikaanse verkiezingen: alle betrokkenheid werd ontkend. Dat maakt het niet eenvoudig om de boodschap over te brengen als de top van het Kremlin er dit maal écht niets mee te maken zou hebben."

Toch sluit de Ruslandexpert deze mogelijkheid alles behalve uit. "Als je iemand wilt doden, dan doe je dat niet met een mengsel uit je eigen gifkast", stelt hij. "Poetin heeft geen enkel belang bij deze aanslag en kan op geen enkele manier voorzien wat van deze daad de gevolgen zijn. Dat is niet zijn modus operandi, deze actie is veel te ondoordacht."

In dat geval kan er worden gespeculeerd wie wél de toegang had tot het Russische gif en wie mogelijk deze internationale onrust zou willen veroorzaken. "Dit lijkt eerder een daad van bijvoorbeeld Russische hardliners te zijn die een mogelijke toenaderingen tussen Rusland en het westen zouden willen saboteren."

Het Kremlin heeft de schijn echter tegen zich. Als Skripal overlijdt, is hij niet de eerste burger met een Russisch paspoort in het Verenigd Koninkrijk die op een opvallende manier het leven laat.

"Het is lastig om te generaliseren en ik ga niet gissen naar de motieven van de FSB, de geheime dienst van Rusland", stelt hoogleraar Hans van Koningsbrugge van de Rijksuniversiteit Groningen (RuG). "Maar het is opvallend hoe hoog het percentage Russen in Groot-Brittannië is dat het er niet levend van heeft afgebracht. Het gaat dan trouwens niet om de oligarchen; die zijn doorgaans goed bevriend met Poetin."

Een van de bekendste Russische doden was dissident Aleksandr Litvinenko, die in 2006 in Londen het giftige metalloïde polonium in zijn thee kreeg. "Het is ook de vraag hoe de Britse overheid zich tegen dit soort aanslagen zou kunnen wapenen", legt Van Koningsbrugge uit. "Je geeft een dubbelspion een andere identiteit, je geeft hem een huisje in een klein Engels dorpje. En dan? Het is ondoenlijk om al die mensen 24 uur per dag te gaan bewaken. Wie kwaad wil, krijgt dat echt wel voor elkaar."

In tegenstelling tot Litvinenko, die nog actief betrokken was bij schimmige zaken, was Skripal een spion in ruste. "Litvinenko vormde mogelijk nog een bedreiging voor het Kremlin", stelt Ruslandkenner Tony van der Togt van instituut Clingendael. "Maar Skripal had al zijn informatie al met MI6 gedeeld en was met pensioen. Misschien dat er andere zaken speelden dan wij nu kunnen vermoeden. Maar in principe leek er geen enkele noodzaak voor Poetin of anderen om nu, op dit specifieke moment, opdracht te geven tot deze daad."

Premier May wijst als het gaat om de dader direct richting Rusland. Maar de uitvoering van de aanslag was wel opmerkelijk knullig voor een aanslag die beraamd zou zijn door bijvoorbeeld de FSB.

"Als hier hoge Russen bij betrokken waren, zal er wel over gevloekt zijn in het Kremlin", vermoedt Van Koningsbrugge. "Het was een opvallend ineffectieve aanslag: er zijn drie mensen gewond geraakt en het vermoedelijke doelwit is niet eens dood. Bovendien staat Rusland nu weer op een negatieve manier in de aandacht. Een auto-ongeluk ensceneren was een stuk eenvoudiger geweest en had vermoedelijk minder vragen opgewekt."

Als de vergiftiging in opdracht van het Kremlin plaatsvond, dan zou er ook sprake zijn van zeer slechte timing, voegt Kemper daar aan toe. "De presidentsverkiezingen in Rusland staan voor de deur. Door zo'n zaak als deze verliest Poetin misschien stemmen van kiezers die liever een gematigde koers tegenover het westen willen."

De hamvraag lijkt inderdaad wie er baat heeft bij deze mislukte aanslag op een ogenschijnlijk onschuldige oud-spion. Maar ook als de Russische president zelf niets van de aanslag heeft geweten, moet hij wel op de actie worden aangesproken.

"May lijkt dit maal snel haar punt te willen maken", stelt Clingendael-expert Van der Togt. "Ik snap haar wel: als je dat niet doet, is de kans groot dat zich in de nabije toekomst een volgende soortgelijke zaak aandient. Achteraf bezien heeft het Verenigd Koninkrijk vrij zwak gereageerd na de dood van Litvinenko."

Op het internationale toneel zal de aanslag sowieso terugslaan op de Russen. "De vraag is alleen op welke schaal dat het geval zal zijn", analyseert Van der Togt. "In woorden steunt nu iedereen May wel en beaamt dat het schandalig is. Maar de vraag hoeveel landen het Verenigd Koninkrijk gaan volgen als er harde concrete acties moeten worden genomen. Zeker binnen de EU heeft bijna ieder land zijn eigen belang om Rusland toch tot op zekere hoogte te vriend te houden."

Het is van belang dat May bondgenoten vindt waarmee ze samen kan optrekken in deze kwestie. "Rusland is heel goed in het tegen elkaar uitspelen van andere landen", legt Van der Togt uit. "Ze zijn goed in bilaterale politieke pesterijtjes: Nederlandse bloemen werden opeens geboycot omdat er beestjes in zaten, en al het Poolse importvlees zou opeens vies zijn. Op zo’n moment vind je weinig medestanders omdat iedereen zijn eigen handelsbelangen heeft."

Maar een aanslag met een illegaal chemisch wapen op het grondgebied van een soeverein land, is wel een graad erger. "Dit gaat om het aan de laars lappen van internationale spelregels; als je dit laat gebeuren, kan jouw land de volgende keer de pineut zijn."

Van Koningsbrugge denkt dat de internationale crisis uiteindelijk niet zal escaleren. "May moet natuurlijk een daad stellen: het uitzetten van de diplomaten is een logische stap", legt hij uit. "Misschien volgen er nog wat sancties, al dan niet in Europees verband. Dit wordt een flink robbertje publiek vechten. Maar niemand gelooft toch daadwerkelijk dat de Britse vloot richting Moskou wordt gestuurd?"

Een uiteindelijk doel van Poetin is toenadering tot Europa, maar dan als partner op gelijkwaardig niveau. "Het tegen elkaar uitspelen van landen is iets anders dan internationaal onrust creëren zoals nu gebeurt door de aanslag op Skripal", legt UvA-hoogleraar Kemper uit. "De Russen hebben op het internationale toneel weinig belang bij dit soort imagoschade."

Er valt een patroon in het beleid van Poetin te ontdekken - en de aanslag op Skripal past daar niet in, stelt ook Van der Togt. "Hij wil de eenheid binnen de EU en de NAVO ondermijnen. Hij wil dat Rusland een grootmacht wordt die op het internationale toneel serieus genomen wordt, als de grote pool tussen het westen en Peking." Maar wie objectief oordeelt, kan het land van Poetin op dit moment moeilijk serieus nemen als 'rising power'.

"Het is een reus op lemen voeten", vindt de Clingendael-expert. "In economisch opzicht is het de laatste jaren alleen maar slechter gegaan. En Poetin dweept met spectaculaire kernwapens, maar niemand weet of hij die echt in huis heeft." 

Die zwaktes compenseert het land met grillig gedrag. "Dat maakt het in internationaal opzicht heel lastig te voorspellen wat je aan het land hebt. In dat opzicht was de wereld tijdens de Koude Oorlog een stuk stabieler. Toen waren er in elk geval heldere ongeschreven regels waar beide partijen zich aan hielden."

Lees meer achtergrondverhalen in NUweekend