In Temptation Island doen vier koppels een "ultieme relatietest" en brengen tien dagen gescheiden van elkaar tijd door op een tropisch eiland, waar ze vergezeld worden door tien "verleiders". De kandidaten, zowel Belgische als Nederlandse mannen en vrouwen, gaan met hen op date en de beelden hiervan worden getoond aan hun vriend of vriendin.

Dit leidde tot vele relatiebreuken. Ook gebeurde het dat een kandidaat uiteindelijk een relatie kreeg met zijn of haar "verleider". In het 2017-seizoen kwam dit zelfs voor bij twee van de vier koppels. 

Het lijkt wel: hoe meer leed, hoe meer de kijkers ervan smullen. "Als dat zo is, dan betekent dat mensen het meest genieten van een oorlogsdocumentaire", zegt televisiewetenschapper Maarten Reesink. "De gebeurtenissen in realitytelevisie hoeven niet verschrikkelijk te zijn, maar de kijker moet zich wel kunnen identificeren en inleven."

Bij programma's waarin BN'ers te zien zijn, zoals Barbie, is dat volgens Reesink net even wat makkelijker. "Die mensen kennen we al, of we hebben in elk geval het idee dat we hen kennen, dus daar kunnen we ons beter mee identificeren. Hun leed lijkt daardoor groter."

"Wat mensen zo aantrekt, is een kijk in een andere wereld", zegt mediapsycholoog Mischa Coster. "Wat in Temptation Island gebeurt, is geen realistische situatie en normaal niet 'toegankelijk' voor mensen. Nu wel."

En ook de regie speelt belangrijke rol in de succesfactor. "Inmiddels weten we dat de regie alles zo in elkaar knipt en plakt dat het programma vermakelijk genoeg wordt."

Nog een reden waarom mensen zo graag naar realityseries als Temptation Island kijken, is volgens Reesink dat het "goed roddelmateriaal biedt", omdat de gebeurtenissen in de series uitstekende gespreksonderwerpen vormen die je kunt bespreken met vrienden en collega's.

"Want degene waar het over gaat, zal het toch nooit te horen krijgen." Dat is volgens Reesink niet per se negatief. "Het gaat hier om een vorm van voyeurisme, wat een afstand impliceert van het personage. Maar aan de andere kant leef je ook met de hoofdpersonen mee."

In het ene programma komt dat "meeleefaspect" meer aan bod - zoals in Expeditie Robinson - het andere programma neigt meer naar de voyeurkant. Reesink noemt Temptation Island, maar ook Oh Oh Cherso hierbij als goede voorbeelden. "Vooral programma's waarin 'rare mensen' zitten die dingen doen waarvan mensen denken: dat zou ik zelf nooit doen."

Leedvermaak zou Coster een programma als Temptation Island niet noemen. "De mensen die meedoen kiezen daar zelf voor. De vraag is wel: waarom zou je aan zoiets meedoen? De meeste mensen vinden het al niet leuk als hun partner in de kroeg een praatje met een ander maakt."

Over Temptation Island zegt Reesink dat het een "hoge mate van identificatie" heeft. "Veel mensen hebben weleens meegemaakt dat zijn of haar partner vreemdging. Of ze zijn zelf vreemdgegaan. Dit programma laat hiervan een uitvergroting zien."

Ook Coster stelt dat identificatie een belangrijke rol speelt bij het kijkvermaak en succes van een programma. "De casting zorgt ervoor dat er altijd wel iemand tussenzit voor wie je sympathie hebt. Naarmate we ons met iemand identificeren, wordt ook de empathie groter." 

Wel vindt Reesink het format "tricky". "De kern van het format is dat onderdelen uit het leven van de kandidaten - in dit geval hun relatie - potentieel kan worden kapotgemaakt. Dat vind ik een kwalijk kantje." 

Coster, die ook expert is op het gebied van gedragsbeïnvloeding, denkt dat Temptation Island er wellicht voor kan zorgen dat mensen sneller overwegen ook een scheve schaats te rijden. "Ook al weten mensen dat het maar televisie is, er wordt wel een norm gezet hoe makkelijk je met een relatie kunt omgaan. Mensen zijn pienter genoeg om te beseffen dat het om een niet-alledaagse setting gaat. Maar als je misschien al twijfelt aan je relatie, geeft Temptation Island je wellicht dat duwtje om in de kroeg iemand aan te spreken", zegt Coster. 

In tegenstelling tot bijvoorbeeld de deelnemers van het eerste seizoen Big Brother, weet de "huidige generatie" reality-kandidaten waar ze aan beginnen. "Maar je weet pas echt hoe het is als je daadwerkelijk aan het programma hebt meegedaan", zegt Reesink. "Als de opnames erop zitten en je krijgt na de uitzending de reacties binnen, weet je niet wat je overkomt. Daarom vind ik het een zware verantwoording voor de makers om de kandidaten goed te begeleiden. En voor een programma als Temptation Island geldt dat des te meer."   

Reesink hoopt daarom dat de makers goede begeleiding bieden aan de kandidaten. "Het kan er behoorlijk inhakken, zo'n deelname." Veel mensen doen zelf- en doelbewust aan zo'n programma mee, vertelt hij. "Om er beter van te worden, voor het geld, of voor de fifteen minutes of fame. Of, in het geval van Temptation Island, voor de seks en spanning."   

Coster stelt dat de productie van Temptation Island geen labiele mensen in het programma zal neerzetten. "Nee, dat zou een gevaar voor de gezondheid van die mensen zijn. En ook voor het programma. Want zulke personen zullen zich niet houden aan het spraakverbod dat geldt en zich wellicht verspreken over details van het verloop van het programma."

Volgens Reesink moeten de deelnemers aan dergelijke programma's "in enige mate stabiel zijn". "Het is de verantwoording van de programmamakers om hierop goed te selecteren, dat moet onderdeel uitmaken van de begeleiding die zij krijgen. Het hangt natuurlijk van het programma af of dit nodig is en hoe 'streng' het is."

Dit aspect van realitytelevisie kreeg onlangs veel aandacht nadat Samantha "Barbie" de Jong zender RTL ervan beschuldigde "haar als hoer te hebben behandeld". "Ik voelde me net een pop", vertelde ze destijds aan Story. "Ik zeg wat ik denk. Dat hebben RTL en productiemaatschappij Warner Bros aan zichzelf te danken." Enkele maanden na deze uitspraken werd de realityster in het ziekenhuis opgenomen na een zelfmoordpoging. 

RTL reageerde na de opname dat het "terecht en noodzakelijk is dat er een discussie wordt gevoerd over de verantwoordelijkheid voor realityprogramma's". "De situatie rondom Samantha roept ook bij ons vragen op over begeleiding, voor- en nazorg", reageert RTL tegen NU.nl. "En over de voorwaarden voor deelname aan realityprogramma's. Dat is een gesprek dat in volle gang is en tot nu toe heeft geleid tot een aanscherping en uitbreiding van onze social media training voor kandidaten en tot het herzien van de voorwaarden voor deelname."

Reesink denkt dat de teams achter deze programma's "met de kennis van nu niet meer over grenzen heen gaan". "Daarom hoop ik dat de kandidatenselectie beter wordt. Als het misgaat, zoals met Barbie, slaat dit negatief terug op de zender. Ik denk dat RTL vanaf nu strenger gaat doen tegen de producenten, anders wordt het bonje."

Ook Coster vindt dat goede begeleiding van kandidaten noodzakelijk is. "Voor sommige mensen is de deelname aan zo'n programma een lifechanging event. Psychologische hulp is dan nodig om zoiets een plekje te geven."

Waarschijnlijk zullen de meeste mensen zeggen dit niet nodig te hebben, aldus Coster. "Maar het is toch fijner als het de psycholoog is die zegt: het is niet nodig. Daarna kun je altijd nog bepalen of de hulp daadwerkelijk nodig is of niet."

RTL laat in een reactie aan NU.nl weten dat de deelnemers van Temptation Island tijdens de selectie uitgebreid worden gescreend door de redactie en een psycholoog. "Ook overleggen ze allemaal een verklaring van goed gedrag. Tijdens de opnames is er een psycholoog aanwezig in Thailand, bij wie de deelnemers altijd terecht kunnen. Deze psycholoog blijft ook na de opnames beschikbaar. Daarnaast houdt de redactie nauw contact met alle deelnemers en is er een contactpersoon 24/7 bereikbaar."

Ook krijgen alle deelnemers bij RTL een uitgebreide social media-training, waarbij ze leren omgaan met zowel positieve als negatieve reacties. "RTL monitort eigen kanalen en externe kanalen op misplaatste reacties en grijpt indien nodig en waar mogelijk in." 

Een goede cast is volgens Reesink essentieel voor een succesvolle realityserie. "Er moeten kandidaten tussen zitten die excentriek zijn qua innerlijk en uiterlijk en die van zichzelf leuk zijn." Vervolgens is het aan de makers van het programma om van de opnames een spannend verhaal te maken.

"Die moet je uitvergroten, desnoods door wat prikkels in de groep te gooien. Dat werd bij Big Brother al gedaan: als het saai werd, kregen ze alcohol."

Reesink begeleidde als docent televisiestudies aan de Universiteit van Amsterdam studenten die scripties schreven over realitytelevisie. Een van hen deed zelf ook mee aan Expeditie Robinson, maar merkte bij de uitzending dat zij heel anders werd neergezet dan verwacht. Ze merkte dat ze was gecast als 'lekker ding'.

Alle één-op-één-gesprekken die ze voerde met mannen, werden zo gemonteerd dat het leek alsof ze hen het hoofd op hol bracht. "Dat is de clou van real life soaps in het algemeen: ze schieten veel materiaal en kunnen daar veel mee doen. En juist daarom is die begeleiding zo hard nodig."

Programma's als Temptation Island zullen volgens Coster altijd door kijkers gewaardeerd worden. "Er is een grote groep die dit soort programma's leuk blijft vinden. Er zal ook een groep zijn die afhaakt. En daar huiver ik een beetje voor, want dit kan er wellicht voor zorgen dat de producenten het programma nog extremer willen maken."

Wanneer wordt er dan een grens bereikt? "Als de kandidaten fysiek of mentaal gevaar lopen. Maar het is lastig om aan te geven waar de grens ligt. De mensen kiezen er zelf voor om mee te doen."

Lees meer achtergrondverhalen in NUweekend