De Spaanse premier Mariano Rajoy stelde vrijdagavond dan toch artikel 155 van de Spaanse grondwet in werking. Dit betekent dat de Catalaanse regering naar huis wordt gestuurd en de autonomie van de regio voor onbepaalde tijd wordt opgeschort.

Het voorstel is door de Spaanse Senaat bekrachtigd. Maar wat het in de praktijk exact betekent, weet niemand. "Niemand heeft ervaring met dit wetsartikel", stelt Gijs Mulder, docent Spaanse taal en cultuur aan de Radboud Universiteit.

"Niemand weet precies hoe het uitgevoerd moet worden en niemand kan voorzien wat de gevolgen zijn. Rajoy heeft vast wel een draaiboek liggen met de stappen die hij concreet wil nemen. Maar in de praktijk brengt elk scenario vooral veel onzekerheid met zich mee."

Rajoy heeft aangekondigd dat de Catalaanse regering naar huis wordt gestuurd. Maar het ambtenarenapparaat blijft zitten. "En dus moeten de Catalaanse ambtenaren vervolgens een beleid gaan uitvoeren waar zij vermoedelijk helemaal niet achter staan", legt Mulder uit.

"Dat leidt onvermijdelijk tot onvrede en botsingen. Stel: jij wilt dit artikel schrijven over de stand van zaken in Catalonië. Maar je chef zegt: 'Nee, dat mag niet'. Zulke situaties gaan kwaad bloed zetten."

Behalve het onder curatele stellen van de Catalaanse zender TV3, om te zorgen voor een volgens Rajoy evenwichtigere verspreiding van het nieuws, zal artikel 155 in de praktijk ook betekenen dat de regionale politie onder Spaans gezag komt te staan of wordt aangevuld met leden van de Guardia Civil en de Spaanse nationale politie. "Er wordt gesproken over 14.000 Spaanse agenten in Catalonië. Dat zal bij veel Catalanen niet goed vallen, zeker niet na alle ongeregeldheden tijdens het referendum op 1 oktober."

Ook Eric Storm, docent politieke cultuur en nationale identiteit aan de Universiteit Leiden, voorziet confrontaties als Rajoy nu artikel 155 toepast. "In theorie kan alles rustig verlopen en zijn er binnen zes maanden nieuwe verkiezingen waarna de situatie normaliseert", schetst de wetenschapper.

"Maar in de praktijk zal er verzet zijn, zonder enige twijfel. Ik kan mij voorstellen dat de Catalaanse president Puigdemont niet zonder slag of stoot zijn kantoor gaat verlaten. Dan moet de Spaanse politie geweld gaan gebruiken, wat ongetwijfeld weer leidt tot verzet van Catalaanse aanhangers. En dat is maar één van de vele voorbeelden van situaties die snel uit de hand kunnen lopen."

De experts verbazen zich er alle twee over dat beide kampen de afgelopen weken geen gas terug hebben genomen. "De toon lijkt alleen maar harder te worden", merkt Storm. "De Catalanen hebben het over een staatsgreep, refereren aan de dictatuur van Franco, gooien eigenlijk alleen maar olie op het vuur. Terwijl iedereen echt wel aanvoelt dat het slimmer zou zijn de gemoederen wat te kalmeren. Niemand die durft te zeggen: laten we nou even verstandig zijn en tot tien tellen."

Mulder noemt de harde toon van premier Rajoy ook 'opvallend'. Juist omdat het artikel 155 niet helder is gedefinieerd, biedt het veel ruimte voor een eigen interpretatie. Rajoy liet zich echter veel harder uit dan iedereen had voorspeld, met termen als 'controle overnemen'. Ik denk dat niet kan worden onderschat hoe groot de impact van zulke termen op de Catalaanse samenleving is."

Uiteindelijk wil eigenlijk niemand in Spanje dat Catalonië zijn autonomie daadwerkelijk verliest, stellen beide experts. "Ik heb nog de hoop dat er de komende dagen toch een dialoog op gang komt", zegt Mulder. "Maar ik durf nergens mijn geld op in te zetten. Er zijn de afgelopen weken in deze kwestie al zoveel krankzinnige dingen gebeurd die weinig mensen voor mogelijk hadden gehouden."

Tegelijkertijd liet deze dramatische situatie zich al twee jaar geleden voorspellen. "Toen bij de Catalaanse verkiezingen de partijen die pleitten voor een serieus referendum de meerderheid kregen, was te voorspellen dat dat tot politiek en juridisch gedonder zou gaan leiden."

Ook Storm kan eigenlijk geen enkel scenario bedenken waarin de situatie de komende dagen minder gespannen wordt. De ondeelbaarheid van het land zit in de Spaanse grondwet ingebakken. "Spanje is ondeelbaar, aan dat principe valt niet te tornen", legt Mulder uit. "En de conservatieve regering in Madrid houdt krampachtig aan de doctrine 'Spanje is één natie’ vast. Veel mensen in Spanje voelen dat echter anders."

Een duurzame oplossing zou zijn de grondwet aan te passen. "Die voldeed prima eind jaren zeventig, toen Spanje de dictatuur van Franco van zich afwierp. Maar je merkt dat bepaalde elementen in de grondwet, zoals het autonomie- en het kiesstelsel, onvolkomenheden bevatten die eigenlijk broodnodig aangepast zouden moeten worden."

Lees meer achtergrondverhalen in NUweekend