Tecomán bleek vorig jaar de gemeente met de meeste moorden in heel Mexico, meldt The New York Times vrijdag. En dat terwijl het stille plattelandsstadje in de Mexicaanse kuststaat Colima ooit een toevluchtsoord was voor mensen die het drugsgeweld juist ontvluchtten. Nu haalt de politie de schouders op als er binnen enkele uren twee moorden worden gepleegd - business as usual. 

Begin maart werden de lichamen van negen mannen en twee vrouwen gevonden in een buitenwijk van de Mexicaanse havenstad Veracruz. Ze waren bewust gearrangeerd in een tableau, naakt of gedeeltelijk ontkleed, overduidelijk gemarteld voor hun dood. Er stond een bord bij. "Als jullie een oorlog willen, krijgen jullie een oorlog."

Het is het schoolvoorbeeld van de zogeheten narcomensajes, de gruwelijke 'aanplakbiljetten' waarmee de drugskartels communiceren met de Mexicaanse bevolking, concurrerende kartels of de overheid.

De oorlog die het bord leek te beloven is al elf jaar in volle gang. Sinds 2006 hebben geweldsmisdrijven die verband houden met narcotica, of de strijd daartegen, het leven gekost aan meer dan honderdduizend mensen. Meer dan dertigduizend anderen worden vermist. Mexico is het dodelijkste conflictgebied ter wereld na Syrië.

De nacromensajes zijn niet meer de enige manier waarop de kartels communiceren met de Mexicaanse bevolking. Veel groepen maken grif gebruik van sociale media, zegt Persephone Braham, hoogleraar Latijns-Amerikaanse en Iberische Studies aan de universiteit van Delaware.

"Ze gebruiken die om hun aanwezigheid in het dagelijks leven van mensen te benadrukken. Wij kopen onze auto's bij jouw lokale showroom, wij lunchen met jouw gouverneur en wij kopen de voetbalvelden bij jou in de buurt. Angst aanjagen, intimideren en afschuw wekken, dat is het doel."

Massamoorden en verdwijningen zijn een normaal onderdeel van het dagelijks leven van de gewone Mexicaan geworden. 

De media schrijven wel over de drugsoorlog, maar meestal alleen in de vaagst mogelijke bewoordingen. Journalisten die dat niet doen zijn namelijk een makkelijke prooi. Braham: "De meeste geweldsmisdrijven tegen journalisten tot nu toe dit jaar werden begaan door de regering, niet door de kartels."

Officiële cijfers over slachtofferaantallen of arrestaties zijn er nauwelijks, en er zijn wettelijke maatregelen genomen om te voorkomen dat de pers bericht over de kartels. Officieel moet zo worden voorkomen dat de drugshandel wordt 'verheerlijkt', zegt Braham. "In werkelijkheid is door het tumult van de drugsoorlog steeds duidelijker geworden dat de regering en de kartels samen zakendoen. De overheid verhindert onderzoek naar haar eigen activiteiten."

Voor smokkelaars is Mexico al decennia een belangrijke toegangspoort voor de onverzadigbare markt die de Verenigde Staten heet. Tijdens de Amerikaanse drooglegging van de jaren twintig en begin jaren dertig was alcohol het meest gewilde smokkelwaar. Daarna verschoof de aandacht naar narcotica. 

Tijdens de jaren zeventig en tachtig richtten de Amerikaanse opsporingsdiensten zich met man en macht op het bestrijden van de cocaïnesmokkel naar Florida via het Caraïbisch gebied. De grootste smokkelorganisatie, het Colombiaanse Medellínkartel van Pablo Escobar, zocht naar alternatieven. Escobars blik viel op Mexico.

Het Centraal-Amerikaanse land was al jaren een grote producent van heroïne en cannabis en bleek de ideale kandidaat als tussenstation in de cocaïnehandel. Het heeft een lange landgrens met de VS en er was een bestaande infrastructuur voor de narcotrafficantes. Lokale overheden en criminele organisaties waren nauw met elkaar verweven en corruptie tierde welig. Slechts af en toe reisde het leger naar een bergachtig gebied om daar symbolisch een paar cannabis- of opiumvelden in brand te steken.

Gaandeweg werden de Mexicaanse criminelen voor hun medewerking niet meer in geld, maar in cocaïne betaald. De vervoerders werden zelf distributeurs, en in de jaren negentig namen Mexicaanse kartels zoals Sinaloa en Golf de Colombiaanse dominantie in de wereldwijde cocaïnehandel over.

Drugskartels werden decennialang beschermd door de Mexicaanse regering, zegt Deborah Bonello, hoofdredacteur van de Mexicaanse nieuwssite Mexico Reporter en senior-onderzoeker bij stichting InSight Crime, die georganiseerde misdaad in Latijns-Amerika en de Caraïben bestudeert. Maar in 2000 werd de partij die het land 71 jaar lang regeerde, de socialistische PRI, uit het zadel geworpen en veranderde de situatie.

"De staat verloor de controle over de kartels en onder de nieuwe regering werd het geweld erger. Het is een proces van herschikking. Politieke veranderingen worden vaak gevolgd door geweld", zegt Bonello.

De strijd tussen de kartels bracht zoveel geweld met zich mee, dat voor president Calderón acht dagen na zijn inauguratie, de maat al vol was. HIj stuurde 6.500 soldaten naar zijn thuisstaat Michoacán om daar de orde te herstellen. Binnen twee maanden waren er twintigduizend militairen betrokken bij anti-karteloperaties in het hele land. Het was het begin van de Mexicaanse Drugsoorlog.

Hoewel het makkelijk is om de politie en het leger aan de ene kant te scharen en criminelen aan de andere, moeten we vooral niet denken dat Calderón het startschot gaf voor een strijd tussen het goed en het kwaad, benadrukt Bonello.

"De staatsveiligheidsdiensten zijn vaak beschuldigd van afschuwelijke mensenrechtenschendingen. We hebben het hier niet over een goed geoliede machine, maar over corruptie, slechte training, hongerlonen en een groot gebrek aan middelen."

Die corruptie reikt nog altijd tot in de hoogste regionen van de politiek. Neem Javier Duarte de Ochoa, die van 2010 tot 2016 gouverneur van de deelstaat Veracruz was. Duarte wordt in verband gebracht met tientallen moorden op en verdwijningen van plaatselijke journalisten. Na talloze corruptieschandalen trad hij af en werd er een arrestatiebevel tegen hem uitgevaardigd. Duarte sloeg op de vlucht, maar werd in april opgepakt in Guatemala.

"Duarte was in Veracruz jaren aan de macht voordat de federale overheid actie tegen hem ondernam. Dat gebeurde pas nadat zijn gedrag zo beschamend werd, dat ze hem niet langer op vrije voeten konden laten", zegt Bonello.

Een andere gouverneur, Tomás Yarrington, van Tamaulipas, werd in 2012 beschuldigd van witwassen voor verschillende drugskartels en het plannen van de moord op een rivaal. Hij was vijf jaar lang op de vlucht, voordat hij werd opgepakt in Italië.

"Yarrington was voortvluchtig. Maar hoewel hij een gezocht man was, kreeg hij een lijfwacht van de staatspolitie toen hij nog in Mexico was. Dat was een stilzwijgende erkenning dat het Mexicaanse rechtsstelsel niet het vermogen heeft om sleutelfiguren uit de drugshandel te berechten", zegt Bonello. 

Duarte en Yarrington zijn geen uitzonderingen. Enkele tientallen oud-gouverneurs en andere hooggeplaatste ambtenaren en politici worden momenteel vervolgd, omdat ze betrokken waren bij geweld, corruptie en machtsmisbruik.

De huidige president, Enrique Peña Nieto, bestrijdt de kartels op dezelfde wijze als zijn voorganger Calderón. De regering hanteert een 'grote vis-' strategie, waarbij gepoogd wordt de grootste drugsbazen te arresteren.

Het bekendste succesverhaal van die aanpak is de arrestatie van Joaquín 'El Chapo' Guzmán Loera, jefe (chef) van het machtige Sinaloakartel. Hij werd in 2014 opgepakt, maar wist op spectaculaire wijze uit zijn cel te ontsnappen. Na een lange klopjacht werd hij opnieuw ingerekend en uitgeleverd aan de Verenigde Staten.

"De strategie heeft machtige mensen uit de netwerken verwijderd, maar heeft daarmee ook versplintering in de hand gewerkt. De dagen van de kartels zoals we ze kenden zijn daarmee voorbij. Anderen proberen de macht te grijpen en dat zorgt dat groepen uit elkaar vallen", zegt Bonello. "Je ziet in het hele land conflicten ontstaan."

In het nieuwe, versnipperde landschap zijn het Sinaloakartel en andere drugsbendes eerder verzamelingen van franchises dan grote bedrijven. Ze werken met cellen verspreid over het hele land. Lokale contacten zijn belangrijker geworden en de logistiek van de drugshandel kent meer tussenstations.

En daarmee is het moeilijker geworden de controle over een regio te verwerven. "Laat staan over het hele land", stelt Bonello. 

Dat de strategie van de Mexicaanse regering heeft geleid tot een schrikbarende toename van het geweld, is een noodzakelijk kwaad, zegt Klaus von Lampe, hoogleraar Wet, Politiewetenschap en Strafrechtadministratie aan het John Jay College of Criminal Justice in New York.

"Op de korte en middellange termijn leidt het tot een geweldsescalatie, maar op de lange termijn is er geen alternatief voor", stelt Von Lampe. "De vraag is of dit te combineren is met andere benaderingen, die bijvoorbeeld het vermogen van de kartels om nieuwe rekruten te vinden belemmeren en bendeleden de kans geven weer te integreren in de maatschappij."

Anders dan Bonello en Braham ziet Von Lampe corruptie niet als een van de belangrijkste voedingsbodems voor de drugsproblematiek. "De corruptie die we nu zien in Mexico is niet echt een fundamenteel probleem. Het versterkt de kartels niet zoals in de jaren tachtig, toen ambtenaren de kartels echt een hand boven het hoofd hielden", zegt hij. "Narco-criminelen hebben nu te maken met een hoge mate van onzekerheid, die niet meer wordt verzacht door corrupte ambtenaren."

Von Lampe ziet vooral het verzet vanuit de samenleving tegen de kartels toenemen. "Het Mexicaanse volk heeft belang bij een sterke staat die eigendomsrechten kan garanderen. Zelfs de criminelen hebben er belang bij hun bezittingen te beschermen. Er is een tegenbeweging tegen de kartels vanuit de maatschappij."  

En hoe past de nieuwe Amerikaanse regering van president Donald Trump in dat plaatje? Zijn plan voor een muur op de grens met Mexico kwam hem internationaal op veel hoon te staan, maar Von Lampe gaat niet mee in die scepsis.

"Er wordt breed aangenomen dat een muur de dynamieken aan de grens niet kan veranderen, maar ik denk dat het een effectieve maatregel is om de grens af te sluiten", aldus Von Lampe. "Een enorme toename in de grensbeveiliging tussen Mexico en de VS laat nu al resultaten zien."

Von Lampe voorspelt dat er een moment komt waarop de bestaande smokkelroutes door die maatregelen niet meer lucratief zijn. "Dan treedt er waarschijnlijk een verplaatsingseffect op en zal de drugssmokkel steeds vaker verlopen via Afrika en bepaalde Europese landen."

Vooralsnog is de drugsproblematiek echter nog van grote invloed op het leven van vele Mexicanen. "Iedereen kent wel iemand die heeft geleden onder de cultuur van straffeloosheid, de gewelddadige misdrijven en de ontvoeringen", zegt Deborah Bonello.

"Er heerst een zeer sterk cynisme over de drugsoorlog en over de betrouwbaarheid van president Nieto. De Mexicaanse bevolking is vooral heel erg moe. De mensen die gewoon proberen te leven, lijden het zwaarst."

Lees meer achtergrondverhalen in NUweekend