Het RTL-debat, door de zender zelf neergezet als het premiersdebat, sprong het meest in het oog. In Den Haag werd reikhalzend naar dit verbale gevecht uitgekeken omdat de lijsttrekkers van de virtueel vier grootste partijen werden uitgenodigd. 

Het is steevast het eerste grote televisiedebat in aanloop naar de verkiezingen en kan daarom de verdere campagnekoers bepalen. 

Tijdens de vorige verkiezingen bijvoorbeeld was dit debat het kantelpunt voor de PvdA die ten koste van de SP in de peilingen omhoog schoot en zo in de tweestrijd met de VVD belandde. De partij eindigde in 2012 uiteindelijk net achter de liberalen.

Dit jaar voelde RTL zich genoodzaakt meer partijen uit te nodigen omdat het verschil in de peilingen tussen de nummers drie tot en met zeven te klein was.

De VVD en PVV, al maanden de grootste partijen in de peilingen, haakten prompt af en het debat werd afgeblazen.

Waarom zouden zij Buma (CDA), Pechtold (D66) en Klaver (GroenLinks) naast zich op het podium dulden zodat zij zich ook als de premier van Nederland kunnen profileren? Daar hebben Wilders en Rutte geen belang bij.

Uiteindelijk gaat het debat zondag toch door, maar dan met Asscher (PvdA) en Roemer (SP)  in plaats van Rutte en Wilders.

Even later liet Wilders ook het Carré-debat, mede georganiseerd door RTL, op 5 maart schieten. Hij is boos op het "ongelooflijk laaghartig tuig" van de zender omdat ze een interview met zijn broer publiceerde. "RTL kan de Boom in", aldus de PVV-leider.

Ook NU.nl heeft getracht de lijsttrekkers op camera tegenover elkaar te zetten. De VVD liet direct al weten dat Rutte niet beschikbaar is. In plaats daarvan werd Halbe Zijlstra naar voren geschoven. Maar, zo zei de VVD-voorlichter erbij, dan moeten de andere lijsttrekkers ook meedoen.

Het viel organisatorisch niet mee om twee lijsttrekkers op dezelfde dag, tegelijkertijd in dezelfde ruimte te krijgen. 

Zo was Asscher in de drie beoogde filmdagen van acht uur slechts drie kwartier beschikbaar. Dat matchte niet met de agenda van zijn opponent Buma. De PVV bedankte na vele verzoeken zonder verdere reden.

Ook bestaande koppeltjes haalden de opname niet. Zo wilden D66-leider Pechtold en Krol van 50Plus het maar wat graag tegen elkaar opnemen over pensioenen en de Europese Unie. Een week voor de opname liet D66 echter weten dat Pechtolds agenda op de geplande dag te vol zat. Met de beperkte tijd van Krol was een nieuwe afspraak uitgesloten.

Uiteindelijk werden alleen Marianne Thieme (Partij voor de Dieren) en Kees van der Staaij (SGP) gestrikt, maar dat was voor NU.nl te mager in het kader van een breed politiek debat.

Ook Sharid Uppelschoten wordt met deze politieke realiteit geconfronteerd wanneer zij voor FunX een debat wil organiseren.

De radiozender bindt vooral grootstedelijke jongeren, waardoor debatonderwerpen zoals etnisch profileren naar voren komen. Op de PVV na reageerden alle partijen enthousiast.

Maar toen kwamen de eisen. Rutte had het te druk, of een jonge nieuwkomer op de lijst niet leuk is, zei een woordvoerder. "Dat was nogal denigrerend", zegt Uppelschoten. "Ik weet ook wel dat we geen NOS of RTL zijn, maar we bereiken wel 1 miljoen unieke jonge bezoekers per maand."

Pechtold was te druk, dus wil D66 Kamerlid Vera Bergkamp sturen. Dat was weer tegen het zere been van de PvdA en GroenLinks. Asscher en Klaver willen het het liefst tegen mede-lijsttrekkers opnemen. Er dreigt nu een impasse want alle partijen wachten op elkaar.

Al met al is Uppelschoten er de laatste maand dertig uur per week mee bezig en staat de definitieve line-up nog steeds niet vast. Maar één ding weet ze zeker: het debat, ongeacht wie er meedoen, gaat op 8 maart hoe dan ook door.

"Het is frustrerend. Ik maak al vijftien jaar radio en ben echt wel wat gewend. Maar dit heb ik nog nooit meegemaakt."

De stoelendans rond debatten houdt ook EenVandaag in zijn greep. 

Als tegenhanger van 'het debat op rechts' tussen Wilders en Rutte twee dagen voor de verkiezingen, wordt er door het actualiteitenprogramma ook 'een debat op links' georganiseerd tussen Asscher en Roemer.

Overigens zijn deze debatten door het televisieprogramma zelf nooit op deze manier naar buiten gebracht. Het is een frame van buitenaf, zegt Rene van Brakel, hoofdredacteur bij EenVandaag.

"Wij keken naar de vorige verkiezingsuitslag en wilden de regeringspartijen tegenover de belangrijkste oppositiepartijen zetten. Dan krijg je Rutte's VVD tegenover Wilders van de PVV en Asscher van de PvdA tegenover Roemer van de SP", zegt Van Brakel. 

Dat hier zich een 'links' en een 'rechts' debat aftekende, is volgens hem dus puur toeval. "Maar het is natuurlijk wel mooi dat de VVD en PVV al zo lang aan kop gaan in de peilingen."

Aanvankelijk wilde Asscher niet meedoen. Zijn politieke vijanden zitten op rechts, links moet juist samenwerken, vond hijzelf. Maar de PvdA staat onder druk, het lukt de partij maar niet om zich als grootste uitdager van de VVD en PVV neer te zetten. Asscher gaat uiteindelijk overstag en treedt op 10 maart in debat met Roemer.

Om andere partijen ook een debatpodium te geven, bood EenVandaag Pechtold en Klaver een links-liberale confrontatie aan. GroenLinks wilde direct, maar D66 houdt vooralsnog de boot af. Van Brakel: "De deadline nadert, op een gegeven moment houdt het op."

Bij D66 speelt er iets anders, blijkt uit navraag. Volgens de democraten gaat de verkiezingsstrijd, en dus ook de lijsttrekkersdebatten, vooral over wie premierskandidaten zijn. 

Klaver is geen premierskandidaat, vinden ze bij D66, en is daarom geen interessante tegenstander. Dat gold ook voor Gert-Jan Segers van de ChristenUnie. Pechtold zou het dan liever willen opnemen tegen Buma, die in de ogen van D66 wel een premierskandidaat is. Die optie gaf EenVandaag echter niet. 

De lijsttrekkers krijgen sowieso bij EenVandaag een interview aangeboden. Prima wat D66 betreft. Bij GroenLinks zijn ze minder tevreden. Klaver gaat liever in debat.

Aanschuiven bij het debat tussen Roemer en Asscher is voor Klaver vanwege tijdgebrek ook geen optie meer. Het programma heeft maar dertig minuten zendtijd. Bovendien vindt Van Brakel een één op één debat journalistiek gezien het mooist.

Zo kiezen de partijen zorgvuldig hun strategie en wegen bij ieder verzoek zorgvuldig af wat er te winnen en verliezen valt. Maar wat schiet de kiezer hiermee op?

Niet veel, blijkt uit onderzoek van Annemarie Walter (Universiteit van Nottingham), Peter van Aelst (Universiteit van Antwerpen) en Tom van der Meer (Universiteit van Amsterdam).

Door debatten af te zeggen, laten de partijen de kiezer in de steek. "Verkiezingsdebatten doen er immers toe. Ze stimuleren het politiek bewustzijn", schrijft Van der Meer.

Het onderzoek van de politicologen laat zien dat kiezers dankzij de debatten beter inzicht krijgen waar de partijen voor staan. Standpunten worden inhoudelijk beter beoordeeld en dat geeft de kiezer meer zelfvertrouwen in het stemhokje.

Bovendien kunnen lijsttrekkers zich met verkiezingsdebatten op een unieke manier ten opzichte van elkaar positioneren. Dat effect krijg je niet wanneer je alleen interviews, verkiezingsprogramma's en flyers leest. 

Van der Meer: "Dat is voor kiezers belangrijke informatie. En juist die informatie wordt de kiezer onthouden, wanneer partijen het debat niet met elkaar aangaan."