Kan Nederland zich wapenen tegen het extreme weer?
Het KNMI is helder: de kans op dit soort hevige onweersbuien neemt in de toekomst toe, als gevolg van de klimaatveranderingen. Hoe warmer het wordt, hoe waarschijnlijker het is dat het gaat regenen.
"Warmere lucht bevat meer waterdamp dat de kans op extreme neerslag vergroot", aldus het meteorologisch instituut in een verklaring. "Vergeleken met een eeuw geleden komen dit soort buien nu ongeveer drie keer zo vaak voor. Vooral de neerslag binnen korte tijd neemt toe: met zo'n 12 procent per graad opwarming."
Met het afgeven van weercodes probeert het KNMI het publiek tijdig te waarschuwen voor overlast die dreigt door regen, onweer of hagel. Maar moet Nederland zich op andere manieren voorbereiden op alle gevolgen die deze groeiende weerproblemen met zich meebrengen?
Hagelballen
"Op de weg kunnen we er weinig aan doen", zegt woordvoerder Arnoud Broekhuis van de ANWB. De verkeersdienst meldde vorig jaar in de maanden juni en juli vrijwel dagelijks overlast door onweersbuien en hagel. "Het probleem is ook dat de buien heel lokaal en tamelijk verraderlijk zijn. Er zijn weerproblemen die je goed van tevoren aan ziet komen, zoals mist of gladheid. Bij regen of hagelkogels is dat veel moeilijker te voorspellen."
Automobilisten moeten altijd goed de weersverwachtingen in de gaten houden en hun gezonde verstand gebruiken, is het advies van de ANWB. "In Brabant besloten automobilisten onder viaducten te schuilen voor de hagelballen", noemt Broekhuis als voorbeeld. "Dat is een logische en slimme reactie, want in dit specifieke geval was de veiligheid op de weg echt in het geding. Nog beter was wellicht geweest om een afslag te zoeken naar een dorpje en daar een plek zoeken om de extreme bui af te wachten."
Niet slim
De verkeersexpert refereert ook aan de spectaculaire beelden op sociale media van auto’s die eind juni 2016 na het noodweer in de Randstad door enorme plassen heen reden. "Dat levert natuurlijk leuke plaatjes op. Maar heel slim is het niet: je loopt het reële risico dat je auto afslaat, met alle gevolgen en risico’s van dien."
Ook het Verbond van Verzekeraars kijkt met gemengde gevoelens naar de opmars van het extreme weer. Het noodweer van eind juni 2016 veroorzaakte schade van ongeveer 500 miljoen euro aan woningen, auto's en agrarische bedrijven.
Verzekeringspremies
Dit betekent overigens niet meteen dat alle verzekeringspremies omhoog gaan, beklemtoont woordvoerder Rudi Buis. "Een premie is geen dagkoers: verzekeraars baseren zich op data van de afgelopen jaren, kijken naar concurrenten en maken dan een inschatting. Maar als de kosten op zo’n schadepost als het weer structureel hoog blijven, dan zullen die op den duur moeten worden aangepast."
In april 2015 bracht het verbond in samenspraak met het KNMI een klimaatrapport uit waarin werd voorspeld dat de 90 miljoen euro die de extreme hoosbuien de afgelopen jaren gemiddeld hebben gekost, de komende jaren zal gaan verdubbelen. Dat geldt overigens ook voor de kosten door extreme hagelval, die de afgelopen jaren gemiddeld 35 miljoen euro per jaar aan schade aanrichtte.
Bulkgewassen
Toch wil zegsman Buis benadrukken dat die extra kosten relatief zijn. "De premie die je bijvoorbeeld betaalt voor schade aan je huis bestaat uit een aantal componenten", legt hij uit. "Inbraak, brand, lekkage van binnenuit. De component 'schade door extreem weer' is slechts 6 tot 7 procent van de premie."
De landbouwsector heeft de afgelopen jaren ook flink moeten anticiperen op de toename van het aantal wolkbreuken in Nederland. Met grote regelmaat lopen akkers met gewassen onder water. "In het geval van bulkgewassen, zoals aardappels, heeft het voor de consument geen financiële consequenties", legt onderzoeker Jan Verhagen van Wageningen UR.
"Dat is anders als een productie in één gebied is gecentreerd: als de Bourgogne wordt getroffen door hagel, dan merk je dat meteen in de prijzen. Maar voor individuele boeren kan een wolkbreuk boven hun land heel vervelend zijn."
“De wateroverlast heeft het land de afgelopen weken al tientallen miljoenen gekost”Rudi Buis, Verbond van Verzekeraars
Nieuwe werkelijkheid
Veel Nederlandse boeren hebben echter al aanpassingen gemaakt om de wateroverlast het hoofd te kunnen bieden, beklemtoont Verhagen. “De kwaliteit van de bodem is bijvoorbeeld te verbeteren door de rotatie van gewassen binnen een bepaald gebied te veranderen.”
Maar netto zou de overheid meer de leiding moeten nemen in de aanpak van de problemen, vindt de onderzoeker. "Paniek is een erg groot woord, maar er is zeker reden voor zorgen omdat het een structureel probleem is geworden", legt hij uit. "Dit nieuwe klimaat is de nieuwe werkelijkheid. Dus moeten er dingen structureel veranderen, de agrarische sector kan dit niet alleen oplossen. De landbouw is in Nederland een cruciale economische sector, dit onderwerp zou veel hoger op de politieke agenda moeten staan."
Zo zouden waterschappen meer hulp kunnen bieden bij het afvoeren van het extra water. "We hebben zoveel ervaring met water, Nederland zou op dit gebied een belangrijk gidsland kunnen worden."
Steden
Op het gebied van het bedenken van oplossingen tegen wateroverlast in stedelijke gebieden loopt Nederland overigens wel voorop. Twintig jaar geleden was Enschede de eerste stad ter wereld met een 'wadi'-systeem. Hierbij worden groenvoorzieningen lager geplaatst dan de weg, zodat overtollig water wegvloeit naar het groen in plaats van naar de riolering.
"Nu heeft tweederde van alle Nederlandse steden zo'n wadi", vertelt Floris Boogaard van de Hanzehogeschool Groningen en de TU Delft niet zonder trots. De lector ruimtelijke transformatie is gespecialiseerd in de aanpak van wateroverlast in steden. De afgelopen jaren begeleidde hij diverse projecten in onder meer Groningen, Hoogeveen, Den Bosch en Rotterdam.
“We hebben zoveel ervaring met water, Nederland zou op dit gebied een belangrijk gidsland kunnen worden.”Jan Verhagen
Groene daken
"Er zijn heel veel oplossingen voor wateroverlast in steden voorhanden", legt hij uit. "Denk aan groene daken, oftewel de installatie van planten die het water kunnen opvangen en vasthouden. Of waterpleinen, grote reservoirs waar water tijdelijk kan worden opgevangen zodat riolen niet overbelast raken. Die methodes hebben zich de afgelopen jaren bewezen op alle fronten: ze zijn kosteneffectief, klimaatneutraal en vormen esthetisch een toevoeging aan het straatbeeld."
Toch worden deze vindingen nog niet massaal in Nederlandse steden toegepast. "De interesse is er wel, en steden als Groningen, Eindhoven of Utrecht hebben stimuleringsprogramma's. Amsterdam heeft recent een inhaalslag gemaakt, Den Haag loopt nog achter."
Het ministerie van Infrastructuur en Milieu juicht dit soort initiatieven toe. "Maar uiteindelijk moeten de gemeenten er zelf mee aan de slag als ze dit soort overlast, die zich steeds vaker zal aandienen, structureel het hoofd willen bieden."
Columns Pieter Derks
Over NUweekend
