Typhoon, van Surinaamse afkomst, werd door de politie in Zwolle aan de kant gezet omdat "zijn profiel" niet overkwam met "de dure auto" waarin hij reed. Dat heet ook wel etnisch profileren.

NU.nl sprak met Sinan Çankaya, onderzoeker aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij werkte vier jaar voor de politie Amsterdam en is onder andere gespecialiseerd in etnische profilering.

VVD-Minister Ard van der Steur (Veiligheid en Justitie) vindt etnisch profileren bij de politie "onacceptabel" en is een interne bewustwordingscampagne gestart. VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra vindt echter dat etnisch profileren "er nu eenmaal bij hoort", omdat "bepaalde bevolkingsgroepen nu eenmaal oververtegenwoordigd zijn in criminele activiteiten". Wie heeft er gelijk?

"Deze schizofrenie zegt meer iets over de VVD dan over de realiteit. Laat ik het loskoppelen van de politiek en kijken naar de realiteit en hoe etnisch profileren in verhouding staat tot onze rechtsstaat. Dan kom ik tot de conclusie dat het niet deugt en niet effectief is."

"Het deugt niet omdat de politie moet opereren binnen de kaders van de rechtsstaat en zich moet houden aan artikel 1 van de grondwet. Dat discriminatieverbod is er om de burger te beschermen tegen willekeur, ook van de politie. Iemand aanhouden, omdat hij gekleurd is en in een dure auto rijdt, is in strijd met het basisprincipe van de rechtsstaat."

Het argument dat wordt gebruikt om etnisch profileren te rechtvaardigen is dat allochtonen oververtegenwoordigd zijn in de criminaliteitscijfers. Dat gegeven nemen de agenten mee als ze de straat op gaan. Kun je het ze dan kwalijk nemen dat ze een Nederlands-Marokkaanse jongen van twintig in een dure Mercedes controleren?

"De nadrukkelijke vraag die de politie zich in dezen stelt is: past deze bestuurder bij dit type voertuig? Die afweging heeft niets met goed politiewerk, maar met vooroordelen te maken. Politieagenten beroepen zich op hun gevoel en intuïtie."

Wat is daar mis mee? Waarom zou de politie niet op gevoel of intuïtie mogen handelen? Dat maakt deel uit van hun politiewerk.

"Daar is helemaal niets mis mee, maar je moet het wel kunnen motiveren en objectiveren binnen de kaders van de rechtsstaat. Met andere woorden, er moet een verdenking zijn. Het enkele feit dat iemand zwart is in een dure auto, is geen verdenking. Als je als agent een staandehouding niet kan motiveren moet, nee, mág je dat niet doen."

"Bovendien is etnisch profileren niet effectief. Het is niets anders dan met hagel schieten en selectief gebruik maken van statistieken."

Wat bedoelt u met selectief gebruik maken van de statistieken?

"De politie organiseert haar eigen pakkans. Wie zoekt zal vinden. De grote fout die we maken is dat we deze criminaliteitscijfers als een objectieve werkelijkheid presenteren. Want let op, het gaat om een relatieve oververtegenwoordiging in de migrantengroepen. In absolute getallen voeren autochtone Nederlanders de lijst aan."

"Ik heb vier jaar bij de politie Amsterdam gewerkt als 'Juxta', dat is iemand die een tegengeluid binnen het korps moet vormen. Ik ben meegegaan met meldingen, heb meer dan 250 uur observatie-uren gedraaid en 103 interviews afgenomen. Ik heb gezien hoe de politie onderscheid maakt tussen wit en zwart."

"Een voorbeeld: om niet het verwijt te krijgen dat er etnisch geprofileerd wordt, rijdt de politie achter een donker persoon aan en wacht zij tot de bestuurder een kleine verkeersovertreding maakt. Maar dat is niet het doel van de staandehouding. Het doel is om de bestuurders na te trekken. Vaak hebben ze die overtreding niet eens nodig, dan zetten ze gewoon hun stopbord aan. Dat hebben de agenten ook toegegeven in de vier jaar dat ik daar werkte.”

U betwijfelt of etnisch profileren wel effectief is. Is daar in Nederland onderzoek naar gedaan?

"Internationaal onderzoek toont aan dat etnisch profileren niet effectief is, maar in Nederland is er geen onderzoek naar gedaan, omdat er geen cijfers zijn. De Nederlandse politie registreert geen controles. Daarom pleit ik ervoor om de politie te verplichten om gebruik te maken van stopformulieren. Dat maakt eventuele discriminatie inzichtelijk. De agenten moeten een staandehouding dan motiveren en zijn verplicht om na te denken over hun handelen."

"Uit projecten in Spanje, waar agenten bewustwordingscampagnes hebben gekregen en gebruik moesten maken van stopformulieren, is gebleken dat het totale aantal aanhoudingen is afgenomen, maar de effectiviteit van de controles is toegenomen. Er werden minder migranten en meer Spanjaarden staande gehouden. De verklaring is dat de politie gedwongen werd om te reflecteren op hun eigen beslissingen, waardoor zij hun blik verlegden van migranten naar verdachte gedragingen."

Wat zou er volgens u moeten veranderen?

"De Nederlandse politie verricht erg goed werk door vanuit preventie pro-actief te handelen, in plaats van repressie. Dat moet onveranderd blijven. Maar de focus moet zich verleggen naar verdachte gedragingen. De combinatie zwart persoon/duur voertuig is geen juridische rechtvaardiging. Ook moeten er zo snel mogelijk stopformulieren worden geïntroduceerd."

"Het is in het belang van de politie en de Nederlandse samenleving dat de politie haar werkwijze aanpast. De prijs die de politie anders betaalt is dat er een verstoorde relatie met bepaalde bevolkingsgroepen ontstaat. Deze groepen vertrouwen de politie niet, omdat zij het idee hebben dat de politie er alleen is om je te beboeten. Zij krijgen het gevoel dat zij geen onderdeel uitmaken van de Nederlandse samenleving."

"Tegen die achtergrond van uitsluiting en wantrouwen zie je dat uit de hand gelopen politiegeweld, zoals dat het geval was bij Mitch Henriquez, kan leiden tot rellen. Ook bij bijvoorbeeld bestrijding van radicalisering loopt de politie hierdoor tegen een dichte deur. Dit gedrag van de politie komt haar eigen informatiepositie niet ten goede en gaat ten koste van de effectiviteit van de politie."