"Games groeien uit tot een enorm cultureel fenomeen", zei de Amerikaanse onderzoeker Eric Kaltman deze week. Tijdens een lezing in het Instituut voor Beeld en Geluid, het Nederlandse media-archief dat vorige week voor het eerst ook een kleine collectie games opnam in zijn archief, benadrukte hij het belang van het bewaren van games.

Kaltman is een van de weinige academici die zich hiermee bezighoudt. Met een klein team van de Universiteit van Californië en de universiteit Stanford zoekt hij uit hoe games het best kunnen worden gearchiveerd, en probeert hij ervoor te zorgen dat dit culturele erfgoed niet verloren gaat.

Dat klinkt makkelijker dan het is. Boeken kun je honderden jaren bewaren zonder dat ze onleesbaar worden, en ze kunnen bovendien worden ingescand om ze min of meer tot in de oneindigheid leesbaar te houden. Hetzelfde geldt voor filmarchieven, die tegenwoordig steeds vaker digitaal zijn.

Maar games zijn in de afgelopen decennia verschenen in tal van verschillende formaten, die vaak alleen werken op heel specifieke hardware. Misschien heb je op zolder nog een NES, de klassieke spelcompuer van Nintendo, of een PlayStation uit 1994. Maar wie heeft nog een Amstrad GX400, Bandai Super Vision 8000 of Magnavox Odyssey?

Zelfs als al die consoles nu nog bewaard blijven, zullen ze naar verloop van tijd kapot gaan. De gebruikte cartridges, diskettes en cd's hebben bovendien last van bit rot, ofwel dataverlies door aantasting van de gebruikte opslagmaterialen.

Om games toch nog te bewaren maken fans emulators, die op platforms als Windows of Android draaien en de werking van ouderwetse consoles na-apen. Games worden omgezet tot zogenoemde 'ROMs', bestanden die in zo'n emulator kunnen worden geladen om de games te spelen.

"We kunnen nu dus Nintendo-games zonder al te veel problemen op mijn laptop draaien", zegt Kaltman. "Is het probleem daarmee opgelost? Ja en nee."

Emulators brengen beperkingen met zich mee: de originele ervaring, bijvoorbeeld met een specifieke controller, valt weg. En omdat emulators een vertaalslag moeten maken van de computertaal die een console gebruikte naar de talen die op moderne computers worden gebruikt, treedt er vaak een sterke vertraging op.

Daardoor kunnen alleen relatief oude consoles goed worden geëmuleerd op moderne hardware. Momenteel worden steeds betere emulators voor de PlayStation 2 en GameCube (uit 2000 en 2001) beschikbaar, maar nieuwere consoles emuleren is vaak nog te moeilijk.

Sommige games draaien bovendien helemaal niet goed op emulators. Als voorbeeld noemt Kaltman een Speedy Gonzales-game voor de SNES. In de game moet de speler op een bepaald moment op een knop drukken. Om te bepalen wanneer dat moet, gebruikt de game het timingsverschil tussen twee verschillende chips in de console. De meeste emulators houden daar geen rekening mee, waardoor de game niet goed speelbaar is.

Er is één emulator waarop de game wel draait. Maar dan nog is een multicore-processor van minstens 3 GHz vereist. Je hebt in dat geval dus een supermoderne computer nodig om een simpele 2D-game uit 1995 te spelen.

Modernere games archiveren is soms nog veel moeilijker: steeds meer games werken alleen met een internetverbinding. Als de centrale servers van de game in de toekomst wegvallen, werkt de hele game niet meer.

Ook digitale kopieerbescherming kan roet in het eten gooien. Steeds meer games moeten worden gekraakt voordat ze in een emulator werken. Dat is echter illegaal en de beveiliging wordt bovendien steeds beter. Een groep gamepiraten waarschuwde onlangs dat er over twee jaar geen illegale games meer zullen zijn door de betere beveiliging. Dat heeft ook gevolgen voor de archivering.

Kaltman vergelijkt het invoeren van kopieerbeveiliging met de vernietiging van stomme films door filmstudio's, aan het begin van de twintigste eeuw. "In feite doe je dat ook als je digitale beveiliging installeert. Je belemmert het behoud van games."

Sommige games die massaal online worden gespeeld, zoals World of Warcraft, zijn bovendien alleen goed te ervaren als er duizenden mensen tegelijk spelen. Als dat in de toekomst niet meer het geval is, gaat verloren hoe de game écht was.

Daarom zijn er ook wetenschappers die als een antropoloog naar games kijken, en etnografieën schrijven over populaire online games. Onderzoeker Henry Lowood van Stanford bestudeerde in 2008 de sluiting van de geflopte game The Sims Online.

Antropoloog Tom Boelstorff van de univerisiteit Princeton publiceerde in datzelfde jaar een boek waarin hij het leven binnen de online game Second Life omschreef. Enkele jaren later schreef hij in boekvorm een handleiding over het documenteren van virtuele werelden.

In Nederland mengt het Instituut voor Beeld en Geluid zich nu in de archivering van Nederlandse games. Het instituut wil niet alleen een media-archief, maar ook een multimedia-archief worden, vertelt directeur Jan Müller.

Vorige week werd een collectie games van de Nederlandse ontwikkelaar Radarsoft opgenomen in het archief. Nu wordt in een testperiode uitgezocht wat het instituut nog meer kan doen, en hoe de games weer aan het publiek beschikbaar kunnen worden gesteld.

Onderzoeker Jesse de Vos bekijkt of gamecultuur bijvoorbeeld ook in de vorm van video's en interviews kan worden vastgelegd. "Je kan de game wel bewaren, maar hoe bewaar je ook de gameplay?", vraagt hij zich af.

Het archief wil onder meer samenwerken met individuele verzamelaars en organisaties als het Spelcomputermuseum Bonami in Zwolle. Beeld en Geluid wil snel actie ondernemen, voordat het te laat is. "We pretenderen niet dat even in korte tijd een multimedia-archief gaan neerzetten", zegt Müller. Maar enige haast is wel geboden: "Het moet nu gaan gebeuren, want we gaan dingen nu ook kwijtraken."

Lees meer achtergrondverhalen in NUweekend