Waarom lukt het ons nog steeds niet om écht gezond te eten?

Wie kent hem niet, de schijf van vijf? Eet gevarieerd, niet te veel en bij voorkeur veel groente, fruit en brood.

Of Joris Driepinter. Wie net als hij drie glazen melk per dag drinkt, wordt zo sterk als een beer en kan een olifant in de lucht houden. En een bekend pindakaasmerk flirt ook graag met gezond eten. ''Jij wilt later zeker boer worden?’’ Jochie met dik belegde boterham: ''Ja, en schááátser." Wie is er niet groot mee geworden?

Maar alle campagnes en lollige filmpjes ten spijt: Nederland eet ongezond. Groente, fruit en vis laten we te vaak links liggen.

Zie ook: Driekwart van de Nederlanders eet ongezond

Slechts een kwart van de bevolking haalt de richtlijnen voor gezonde voeding, luidt de conclusie van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in een deze week gepubliceerd onderzoek.

En het mag dan zo zijn dat we ogenschijnlijk massaal sonjabakkeren of renskroesen, feit is volgens de onderzoekers dat we steeds dikker worden. In 1981 was één op de drie Nederlanders te zwaar, anno 2015 heeft bijna de helft van de bevolking overgewicht.

Overigens geldt dat niet alleen voor Nederland. De gezondheidsorganisatie WHO waarschuwde eerder al dat overgewicht en obesitas wereldwijd het meest omvangrijke medische probleem worden, méér dan ondervoeding en infectieziektes.

En dat gaat gepaard met verhoogde gezondheidsrisico's, want je bent uiteindelijk wat je eet: diabetes, hart- en vaatziekten, stofwisselingsproblemen, hoofdpijn, cariës, maag-darmproblemen, huidaandoeningen - het is maar een greep uit de lange lijst van narigheden die ons kunnen overkomen.

Hoe komt het toch dat we tegen beter weten in zo doorgaan? ''Ons eetpatroon is gewoontegedrag en gewoontegedrag is heel moeilijk te veranderen", zegt Roy van der Ploeg van voorlichtingsorganisatie het Voedingscentrum.

''Je gaat naar de supermarkt, loopt de bekende route en je koopt de producten die je kent en lekker vindt of die goedkoop zijn."

En het wordt ons niet gemakkelijk gemaakt, weet hij. In supermarkten, maar ook in winkelstraten, trein- en benzinestations en op veel andere plekken wordt de hele dag door op een verleidelijke manier ongezond voedsel aangeboden dat vaak ook nog goedkoper is, stelt hij. "Tegelijk bewegen we steeds minder en geven ons lichaam niet de kans om al die calorieën ook te verbranden."

Voedselindustrie

Voedselwaakhond Foodwatch gaat een stap verder. De meeste mensen willen wel gezonder eten, stelt Hilde Anna de Vries. ''Maar het is de voedingsindustrie die ons voortdurend ondermijnt’’, zegt ze.

''We worden zorgvuldig misleid door een miljardenindustrie met enorme reclamebudgetten. We krijgen dagelijks veel boze mailtjes en telefoontjes van mensen die graag een bewuste keuze willen maken, maar er dan achter komen dat ze toch op het verkeerde been zijn gezet.’’

Een goed voorbeeld, aldus Foodwatch, is de Frosti-reep van Kellogg’s, die in de markt is gezet als een lekker en gezond tussendoortje voor kinderen, met op de verpakking wuivende graanhalmen en melkspetters. ''Alsof het een verantwoord product is. Maar de werkelijkheid is dat die reep voor een derde bestaat uit suiker."

Die reep is niet de enige. Uit onderzoek van de voedselwaakhond twee jaar geleden bleek dat 85 procent van de producten in de supermarkt voor kinderen te zoet, te zout of te vet is. Op de verpakking wordt vaak niet, of heel onduidelijk, vermeld wat er nu werkelijk in is verwerkt.

Fabrikanten moeten de consument de juiste informatie geven, vindt foodwatch. ''Dan mogen die chips wel als 'light’ worden aangeboden, maar kan er wel heel veel extra suiker aan zijn toegevoegd." 

Een waarschuwing, net als op een pakje sigaretten, op de zak met 'Het nuttigen van deze chips is schadelijk voor uw gezondheid’? ''Nee, we willen niet betuttelen", zegt De Vries. ''En er is ook niks tegen een patatje, als je het maar met mate doet."

Ook pleit Foodwatch al jaren voor een verbod om ongezond voedsel voor kinderen jonger dan dertien jaar aan de man te brengen; reclamecampagnes die vaak samen gaan met de inzet van populaire cartoonfiguurtjes, speeltjes en websites met spelletjes.

''Zo’n wettelijke beperking is heel belangrijk als we het probleem willen aanpakken", zegt De Vries. Want inmiddels is één op de zeven Nederlandse kinderen te dik. ''Maar het is nog wachten op Den Haag."

Verkeerslicht op verpakking

In Groot-Brittannië wordt al enkele jaren gewerkt met een verkeerslicht op de verpakking: rood is ongezond, oranje zo-zo en groen is prima. Dat werkt redelijk, al past er wel een kanttekening bij, vindt De Vries.

''Het systeem is op vrijwillige basis ingevoerd en daarom heeft de voedselindustrie de grenzen behoorlijk weten op te rekken. Dat er bijvoorbeeld veel meer suiker in zit dan goed is. Maar het is een begin."

Ook het Voedingscentrum vindt dat ''de omgeving gezonder moet worden". ''Als je met de trein gaat en je hebt trek, dan is het maken van een gezonde keuze op een NS-station heel lastig. Want bij elke kassa liggen chocoladerepen’’, zegt Roy van der Ploeg. ''Zet er fruit neer of een vers sapje, dat vinden mensen echt lekker. Maar het aanbod is er vaak niet."

Maar het is ook onze eigen verantwoordelijkheid om ons eetpatroon te veranderen, vindt hij.

''Lastig, maar niet onhaalbaar. Maak het niet zo groot dat je het niet kunt waarmaken, hou het bij haalbare stapjes. Neem je bijvoorbeeld voor dat er vanaf nu bij het avondeten twee ons groente op het bord ligt. Dat moet je een paar weken volhouden tot het is ingesleten."

"Als dat is gelukt, neem je de volgende stap: twee keer per week vis, of gooi een blikje sardientjes door de salade. En doe eens geen hagelslag op je brood, maar aardbeien. Die zijn weer volop te krijgen, niet duur en erg lekker."

Meer langere verhalen en achtergronden op NUweekend