Weinig journalisten en politici sloegen dinsdag acht op de Eerste Kamer. Daar werd weliswaar over de zorgwet van Edith Schippers (Volksgezondheid) gestemd en moest staatssecretaris Jetta Klijnsma (Sociale Zaken) haar pensioenplannen verdedigen, maar niemand dacht ook maar een moment dat daar echt brokken zouden ontstaan.

Ook in het wekelijkse vragenuur zat weinig spannends; Justitieminister Ivo Opstelten moest voor de zoveelste keer uitleggen dat er wat hem betreft geen sprake kan zijn van experimenten met gereguleere wietteelt.

Maar dan wordt plotseling duidelijk dat er binnen de PvdA-fractie in de Eerste Kamer gedoe is over de zorgwet van Schippers.

Met een smoes wordt nog wat extra tijd gevraagd voor overleg. Schippers, staatssecretaris Martin van Rijn (Volksgezondheid) en vicepremier Lodewijk Asscher zijn bij de fractie aangeschoven, zogenaamd om nog wat technische vragen te beantwoorden voor een 'stemverklaring'.

Als even later de onvermijdelijke stemming volgt blijken er binnen de PvdA drie dissidenten te zijn, die toevallig of niet-toevallig, vorige week geen (hoge) plek meer bleken te hebben op de kandidatenlijst voor de nieuwe Eerste Kamer.

De mond van Schippers valt open, in de Tweede Kamer slaat PvdA-leider Diederik Samsom de hand voor het hoofd. Hoe kon dit gebeuren?

Tegenover de pers glimlacht Schippers als een boer met kiespijn, daarna beent ze linea recta richting het Torentje. Ook bij de PvdA zijn ze totaal verrast over de plotselinge muiterij binnen de fractie.

Eerdere weerstand bij Eerste Kamerleden, zoals toen Adri Duijvesteijn kritiek had op de plannen voor de woningmarkt, kon tijdig worden omgebogen. Nu had niemand dergelijke signalen opgemerkt.

Als het overleg op het Torentje voortduurt, neemt ook de spanning toe. Zeker als de VVD de complete partijtop uitnodigt en ook geen pogingen doet om het beeld van een crisissfeer te dempen. De gordijnen van de werkkamer van Rutte worden zelfs gewoon opengezet, zodat het beraad zichtbaar is voor fotografen en cameraploegen.

Dat de VVD en de PvdA daarna apart gaan vergaderen - Samsom en Asscher vertrekken naar het departement van de vicepremier - is een extra teken dat een kabinetscrisis in de lucht hangt. Er is even geen ruimte voor gezamenlijk zoeken naar een oplossing.

Ondertussen probeert Eerste Kamer-fractievoorzitter van de PvdA Marleen Barth in de Eerste Kamer te redden wat er te redden valt. Later in de avond sluit de PvdA-top weer aan in het Torentje en voegen ook de gedoogleiders Alexander Pechtold (D66), Arie Slob (ChristenUnie) en Kees van der Staaij (SGP) zich hierbij.

Als ver na middernacht ook dit beraad eindigt, beent een getergde Rutte richting de pers: "Afspraken in een coalitie horen te worden nagekomen. Hier is overduidelijk iets heel erg misgegaan". Naar buiten toe laten alle partijen weten te willen zoeken naar een oplossing, maar het is de vraag waar die moet worden gevonden. 

Ook woensdag wordt de hele dag koortsachtig overleg gevoerd op het Torentje en op het ministerie van Asscher. De dissidenten Marijke Linthorst en Guusje ter Horst worden gemasseerd om tot een oplossing te komen. 

Met name de nogal nonchalante houding van Ter Horst zorgt voor ergernis bij de kabinetstop. Als ze arriveert bij het ministerie nuttigt ze eerst een kop soep met de wachtende pers. "Schippers zal water bij de wijn moeten doen", zegt ze.

Diep in de avond gaan Linthorst en Ter Horst in de dienstauto van Samsom naar Duivesteijn om hem bij te praten. Asscher fungeert daarbij als crisismanager. In het Torentje worden ook de gedoogpartijen bijgepraat. Diep in de nacht is er nog steeds geen witte rook.

Het afschieten van het wetsvoorstel is voor Schippers onaanvaardbaar en een eventueel opstappen van haar zal vrijwel zeker het einde van het kabinet betekenen. Het alternatief is dat de Senatoren inbinden, maar die lijken resoluut in hun 'nee'.

Op donderdagochtend gaan de gesprekken verder. De betrokken bewindspersonen en de top van de coalitie zijn dan al de uitputting nabij.

Uiteindelijk krijgen ze niet bepaald in hun zin, de dissidenten weigeren op voorhand in te stemmen. Een uitweg moet worden gezocht om de plannen toch door te kunnen drukken.

Schippers zegt uiteindelijk toe het wetsvoorstel op een aantal punten aan te passen. Het kabinet anticipeert er echter ook gelijk op dat dit onvoldoende zal zijn om de wet alsnog door beide Kamers te krijgen. 

In de loop van de dag wordt daarom met de juridische adviseurs van het kabinet een truc gevonden. Een aantal belangrijke onderdelen van de wet kunnen via een zogeheten algemene maatregel van bestuur (AMvB) worden geregeld. Hierbij kan de minister zonder instemming van de parlementen maatregelen doorvoeren.

De coalitie heeft nog een groot deel van de dag nodig om deze optie uit te werken, met name op het Torentje van Rutte. De wil om de plannen van Schippers er door te krijgen is groot. 

Uiteindelijk komen de partijen tot een compromis waarbij het wetsvoorstel van Schippers met wat aanpassingen opnieuw wordt ingediend. Als dat plan ook sneuvelt, zal de AMvB-route worden bewandeld.

Iets voor negen 's avonds worden ook de gedoogpartijen D66, ChristenUnie en SGP uitgenodigd om over het compromis te praten, maar deze zijn allerminst enthousiast over de AMvB-optie. Dit wordt volgens hen gezien als een paardenmiddel voor noodsituaties, daar is hier geen sprake van. 

Net als de dissidenten weigeren zij dan ook nu al in te stemmen. In het nachtelijke debat over de crisis laten ze hun weerzin over de gang van zaken duidelijk blijken.

Pechtold spreekt van een "dreigement" van het kabinet. Slob noemt het "staatsrechtelijk zeer onzuiver" dat er een scenario ligt om een tweemaal afgewezen voorstel alsnog door te drukken.

Het kabinet lijkt desalniettemin voorlopig gered, maar het moet blijken hoe zwaar het vertrouwen tussen VVD en PvdA geschaad is. De PvdA wordt geacht afspraken na te komen in zowel de Tweede als de Eerste Kamer.

Samsom lijkt als partijleider de controle over zijn partij kwijt en bij het zoeken van een oplossing moest PvdA-minister Lodewijk Asscher hem niet voor het eerst redden.

Naast het beschadigde vertrouwen in het nakomen van afspraken door de PvdA is ook de relatie met de 'bevriende' oppositiepartijen D66 CU en SGP ernstig bekoeld. Niet alleen zijn zij tegen de door het kabinet bekokstoofde oplossing, ook zij verwachten dat de coalitiepartijen gemaakte afspraken nakomen.

In 2015 zal blijken of dit vertrouwen te herstellen is.

Meer langere verhalen en achtergronden op NUweekend