Geen vertrouwen in rechtvaardige afloop na politiegeweld
Gebroken ribben, een geperforeerde long, getreiter, machteloosheid, psychische problemen en een sterfgeval: het is een kleine greep uit de verhalen van slachtoffers van politiegeweld. NU.nl sprak met enkele van die slachtoffers en met een aantal (oud-)agenten en waarnemend Ombudsman Frank van Dooren.
Die laatste zei vorige maand in een interview dat agenten het te vaak voor elkaar opnemen zodra ze van politiegeweld worden beschuldigd. Ook spreken agenten elkaar onderling te weinig aan op hun gedrag als ze over de schreef gaan tegen burgers. "Er heerst nog een macho-cultuur bij de politie."
Hoe vaak vindt politiegeweld eigenlijk plaats in Nederland? Minstens 35 keer per dag. Minstens, want de registratie van deze voorvallen verloopt zeer gebrekkig. Daarom plaatste NU.nl een oproep: bent u ooit betrokken geweest bij politiegeweld, meld je dan bij ons.
Ondanks de slechte registratie is het gelukt om enkele feiten boven tafel te krijgen. Zo neemt het geweld in grote steden af, het aantal incidenten met politiehonden toe en blijft het aantal ontslagen agenten vanwege geweld relatief laag.
En ook na een avond meelopen met de Rotterdamse politie zijn de verhalen van betrokkenen cruciaal om meer inzicht in geweldsincidenten te krijgen.
'Olifantenhuid'
Uit de reacties op onze oproep blijkt dat de beloofde zorgvuldigheid door agenten niet altijd wordt toegepast. Binnen enkele maanden kwamen ruim honderd verhalen van in elkaar geslagen burgers binnen.
De Ombudsman ontvangt binnen een jaar evenveel klachten. "Het is toch vreemd dat mensen hun klachten insturen bij NU.nl in plaats van de klachtencommissie?", stelde PvdA-Kamerlid Ahmed Marcouch op 23 september tijdens het wekelijkse vragenuurtje aan minister Ivo Opstelten van Veiligheid en Justitie.
De rode draad bij de binnengekomen klachten is dat er vaak een kleine aanleiding nodig is om een situatie te laten escaleren, zoals schelden of een lichte aanraking van een agent. "Als politieagent moet je zo professioneel zijn dat je iets kunt hebben", vindt de Ombudsman. Een goede agent heeft op straat een olifantenhuid en is intern spraakzaam tegen collega's.
Vertrouwen
Als zo'n incident ontvlamt, blijft een slachtoffer - vaak in de minderheid en ongewapend - achter met zowel fysieke als psychische problemen. Uit de reacties blijkt dat zij weinig vertrouwen hebben in een rechtvaardige afloop. Ook durven slachtoffers soms geen aangifte te doen, omdat zij veronderstellen dat collega's van de betreffende agent de aangifte in behandeling nemen.
"Ik heb tegenwoordig geen enkel vertrouwen meer in de politie", zegt een slachtoffer dat door toedoen van de politie in het ziekenhuis belande, en daarna zijn aangifte en klacht verworpen zag. Hij wil graag anoniem blijven, zoals de meeste van de tipgevers. Hun zaak is nog in behandeling, ze zijn bang voor de politie of vrezen voor hun baan.
Geperforeerde long
Begin dit jaar kreeg een slachtoffer een huisbezoek van een agent over een openstaand boetebedrag. De man had eerder uitstel van betaling gekregen, maar de agent was onvermurwbaar en wilde hem voor een week vastzetten.
In het politierapport valt te lezen dat de man agressief werd en met de agent op de vuist wilde gaan. Het slachtoffer beweert zelf dat hij - nadat de agent dreigde geweld te gaan gebruiken - naar binnen liep om zijn jas aan te trekken. Bij buitenkomst trof hij vier agenten aan.
Naar eigen zeggen werd hij direct met pepperspray bespoten, kreeg hij een schop in zijn rug en werd hij bij overmeestering nog een paar keer in zijn zij getrapt. Onderweg naar en aangekomen op het politiebureau zei hij dat hij ernstig gewond was, maar dat werd genegeerd door de agenten. Uit het ziekenhuisrapport blijkt dat hij drie gebroken ribben en een geperforeerde long heeft opgelopen.
Dodelijke afloop
Soms heeft ingrijpen door de politie ook een dodelijke afloop. Een bekende zaak is die van de neergeschoten voetballer Michael Koomen. Op 14 mei 2011 werd de voetballer neergeschoten door een agent, die door Koomens teamgenoten in elkaar werd geslagen.
Michael Koomen probeerde de gemoederen juist te sussen toen hij fataal werd geraakt door een waarschuwingsschot van de agent. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) is dat van een "onbeschrijfelijke tragiek en voelt dat zeer onrechtvaardig aan".
De familie Koomen anderzijds zegt dat slechts één teamgenoot de agent belaagde, en dat pas nadat de agent zelf begon te slaan. Ook werd volgens de nabestaanden geen waarschuwingsschot gelost, maar gericht geschoten. Daarnaast zou de agent in kwestie een dossier van eerdere gewelddadige incidenten hebben.
De familie Koomen maakte op 10 juli bekend dat ze naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens stappen. Het OM wil de agent niet vervolgen, omdat hij niet verwijtbaar zou hebben gehandeld. Volgens de advocaat van de familie is er sprake van belangenverstrengeling, omdat de officier van justitie in deze zaak een oud-collega van de verdachte agent is geweest.
De advocaat schat de kansen van de stap naar het EHRM goed in. "En dat is eigenlijk pijnlijk. Wij weten zeker dat wij in ons recht staan. Met de beslissing om niet tot vervolging over te gaan, wordt het leed van de familie onnodig verlengd."
Scooterhelm
Een ander voorbeeld is een jongen die eind 2012 met drie bier op en zonder helm op zijn scooter stapte. Niet slim, beoordeelt hij zelf achteraf. Hij werd aan het einde van de straat betrapt door een agent. In de tuin van het slachtoffer vond een confrontatie plaats.
De jongen wilde naar binnen lopen om zijn rijbewijs te pakken, maar de agent dreigde plotseling met pepperspray. Volgens de verdachte begon de agent te hyperventileren. Hij duwde de agent - die hem wilde vastpakken - uit paniek van zich af.
De agent sloeg de man meerdere keren en spoot pepperspray in zijn ogen. Het slachtoffer vluchtte zijn huis in. Even later stapte hij naar buiten en ging hij in kleermakerszit op zijn handen zitten, om aan te tonen dat hij geen geweld wilde toepassen. De agenten overmeesterden hem, waarna hij meerdere klappen in zijn gezicht en nek kreeg. Diagnose 'mishandeling', valt te lezen in het ziekenhuisrapport.
Pestgedrag
Achteraf blijkt dat zijn bekken uit elkaar is gedrukt door het ruwe overmeesteren. Onderweg en in de cel werd hij door agenten getreiterd. Het slachtoffer wilde bijvoorbeeld naar het toilet, maar dat verzoek werd genegeerd door de agenten.
Dat laatste aspect komt vaker terug in de verhalen van slachtoffers. Mensen die na overmeestering klappen blijven krijgen, agenten die hun zelfgeduld verliezen en slachtoffers die geen medische aandacht krijgen. Ook pestgedrag, zoals een nacht in slechts een onderbroek in de cel doorbrengen, komt voor.
Politiecultuur
Agenten spreken elkaar vervolgens nauwelijks aan op buitensporig geweld of pestgedrag, aldus enkele (oud-)agenten die NU.nl hebben benaderd. Agenten worden in enkele gevallen zelf weggepest of buitengesloten door hun collega's, omdat ze een incident van buitensporig geweld bespreekbaar willen maken.
"Dit breien we wel recht in een proces-verbaal", hoorde een agent van zijn collega nadat hij een geweldsincident bespreekbaar wilde maken. Sommige geweldsincidenten worden volgens hem afgezwakt en onderlinge correctie wordt niet gewaardeerd. "In de politiecultuur ligt het erg gevoelig wanneer aspiranten hun mening geven over gedrag van ervaren collega's", vertelt hij.
"Ik werd vooraf door collega's en leidinggevenden gewaarschuwd dat ik dit niet moest melden, omdat ik mijn baan daardoor zou kunnen verliezen vanwege het bijzonder lage tolerantieniveau ten aanzien van klikken", verklaart hij. Inmiddels werkt hij aan een andere carrière dan als agent.
'Maatennaaier'
Een andere oud-agent zegt dat geweld vaak wordt toegepast uit angst. "Niet uit noodzakelijkheid. Als mens is dat soms goed te begrijpen, als organisatie is dat weinig professioneel. De burger heeft recht op een goed opgeleide politie die fysiek en mentaal goed zijn geselecteerd."
Ook herkent hij het beeld dat agenten elkaar nauwelijks aanspreken op fouten. "Een kritische houding leidt al snel tot het label matennaaier."
Klachtenprocedure
Ten slotte is er van allerlei kanten kritiek op de klachtenprocedure voor geweldsincidenten. Waarnemend Ombudsman Frank van Dooren liet eerder al weten dat de politieleiding het te snel opneemt voor agenten die beschuldigd worden van buitensporig geweld.
"Als werkgever is het een goede reflex om voor je eigen mensen op te komen, maar naar de buitenwereld wek je de indruk dat agenten elkaar dekken", zegt Van Dooren.
Minister van Veiligheid en Justitie Ivo Opstelten is het niet eens met de Ombudsman. "Er is juist altijd heel veel reflectie na optredens, er is een up-to-date klachtensysteem en we zijn daar heel open over." Alsnog wordt een onderzoek naar de klachtenprocedure ingesteld door de Inspectie Veiligheid en Justitie (IVenJ). De resultaten daarvan worden in november verwacht.
De komende tijd gaat NU.nl onderzoek doen naar geweldsaanwendingen door de politie. In dit blog kunt u meer lezen over dit project. Ben u betrokken geweest bij politiegeweld? Mail dan naar onderzoek@nu.nl.
