Voor de VN Veiligheidsraad hield minister Timmermans (Buitenlandse Zaken) vier dagen na de vliegramp in Oekraïne - waarbij 298 mensen omkwamen, onder wie 194 Nederlanders - een indrukwekkende toespraak die nationaal en internationaal veel lof oogstte.

Aan de ronde tafel van de Veiligheidsraad deed hij een dringende oproep aan de internationale gemeenschap: breng de lichamen van de slachtoffers van de vliegramp in Oost-Oekraïne, die verspreid lagen over de crashsite, terug naar hun geliefden.

De separatisten weigerden forensische experts tot het rampgebied toe te laten en er was geen enkel zicht op repatriëring van de lichamen. Woest maar gedecideerd eiste Timmermans een onafhankelijk onderzoek en "waardigheid voor de slachtoffers en de vele mensen die treuren om hun verlies".

De toespraak van Timmermans bij de VN:

Volgens Roderik van Grieken van het Nationaal Debat Instituut ligt daar de kracht van de speech, in de uitstekende opbouw. "Het begint emotioneel, tastbaar. Daarna wordt het zakelijk en gaat Timmermans 'to the point': er moet actie ondernomen worden."

Juist dat emotionele element verraste een hoop Nederlanders. "Wij zijn het niet gewend dat een bewindspersoon zijn emoties laat zien", legt Van Grieken uit. "Bovendien wantrouwen wij goede sprekers. Omdat er geen aandacht voor is in ons onderwijs, hebben we weinig goede sprekers."

Daarnaast is het in de Nederlandse politiek moeilijk een scherpe toespraak te leveren. Van Grieken: "Uiteindelijk is de kans groot dat je in coalitieland later weer met elkaar moet samenwerken. Je ziet dat goed bij de afgelopen verkiezingscampagne voor de Tweede Kamer waar Mark Rutte (als VVD-leider, red.) zijn opponent Diederik Samsom en de PvdA genadeloos aanpakte, maar uiteindelijk wel in een coalitie met de sociaal-democraten ging zitten. Dat heeft hem nog minstens een jaar achtervolgd."

Historicus Rutger Bregman denkt dat de toespraak zoveel indruk maakte, omdat we daar in Nederland geen traditie hebben. "Het zit niet zo in onze politieke cultuur. Wij zijn meer van de beleidsnota's en Kamerbrieven dan van de briljante toespraken. Denk alleen al aan Balkenende (oud-premier, red.)."

Bovendien leent de Nederlandse taal zich niet zo goed voor mooie speeches, vindt Bregman. "In het Engels klinkt het al snel wat epischer en bombastischer. En ook hier is Timmermans een uitzondering onder Nederlandse politici: hij spreekt vloeiend Engels."

Timmermans, die beschikt over een imposante talenknobbel, wist in vlekkeloos Engels precies dat te verwoorden wat een groot gedeelte van de Nederlanders op dat moment voelde: verdriet, woede en wanhoop. Bregman: "Bij een nationale ramp van deze proporties kijken we omhoog naar onze leiders. Timmermans verwoordde wat heel veel mensen voelden."

Dat ziet ook Van Grieken: "Ik denk dat er na de speech een hoop Nederlanders een gevoel van dankbaarheid kregen. Dankbaar dat iemand namens Nederland op het allerhoogste toneel, namelijk de VN-Veiligheidsraad, onze boodschap en ons sentiment met de wereldgemeenschap heeft gedeeld."

Dat heeft Timmermans retorisch knap gedaan, merkt van Grieken op. Evenals het tastbaar maken van het drama. Het moment waarop Timmermans de Veiligheidsraad persoonlijk aanspreekt en de afgevaardigden vraagt hoe zij het zouden vinden om eerst te horen dat zij hun echtgenoot hebben verloren en vervolgens een paar dagen later te zien dat de rebellen de trouwring van hun geliefde steelt, laat niets aan de verbeelding over.

Timmermans sprak met rede, maar ook met zijn hart. Voor velen kwam dit wellicht als een verrassing. Maar de bewindsman heeft zich in het verleden wel vaker een begenadigd spreker getoond, die zijn emoties niet onder stoelen of banken schoof. Als minister van Buitenlandse Zaken spreekt hij de Kamer geregeld op een haast vaderlijke wijze toe.

Zoals eind mei van dit jaar, vlak na de moordaanslag bij het Joods Museum in Brussel, toen hij de Tweede Kamer verzekerde dat hij er alles aan zou doen om antisemitisme en racisme op Europees niveau uit bannen.

Dat is moeilijk, laat hij de Kamer weten, want "het zit in ieder mens, racisme; het zit in ieder mens om anderen weg te zetten. Het is een triomf van de menselijkheid om dat te overwinnen". Racisme, antisemitisme en islamofobie en het zoeken naar een zondebok zijn neigingen die we "gezamenlijk moeten onderdrukken".

Toespraak Timmermans na aanslag Brussel: 

Het gebeurt zelden, maar het betoog van minister Timmermans kon op applaus van de Kamer rekenen. Ook de Kamerleden zijn dit soort toespraken niet gewend. 

Premier Rutte heeft het ontwijken van lastige vragen inmiddels tot een kunst verheven en bij minister Ivo Opstelten (Veiligheid en Justitie) is het de kunst om bij zijn monotone monologen scherp genoeg te blijven om ergens een antwoord op een vraag te horen.

Wat dat betreft is Timmermans een verademing. Een debat in de Kamer ziet hij met zichtbaar plezier tegemoet. Informatie van zijn ambtenaren hoeft hij zelden van papier af te lezen, alles zit al in zijn hoofd. Hij kijkt het liefst zo min mogelijk naar het katheder en kijkt zijn opponent achter de microfoon en publiek het liefst recht in de ogen aan.

Timmermans is buitengewoon intelligent, eloquent en heeft parate kennis. Belangrijker, hij deinst er niet voor terug dat ook te laten zien en de Kamer en het journaille dat duidelijk te maken.

Is dat zelfingenomenheid? Misplaatste arrogantie? Misschien is het terechte zelfverzekerheid.

Feit is dat Timmermans op dit moment excelleert in zijn rol als minister van Buitenlandse Zaken. Hij reist op en neer naar Kiev om de druk op de ketel te blijven houden en wanneer hij terug in Nederland is, ziet hij kans de nabestaanden van de vliegramp een troostende schouder te bieden.

Een verklaring waarom Timmermans nu boven zichzelf lijkt uit te stijgen, gaf hij zelf al in 2009 tijdens zijn eigen TEDx-speech.

Hij vertelt daar in Amsterdam over de opwindendheid van angst; Kapitein Jack Sparrow (de piraat uit Pirates of the Caribbean) die danst met de dood en de hyena's uit The Lion King die genieten van de angstrillingen bij het horen van de naam 'Mufasa'.

Onder de juiste omstandigheden kan angst ook een goede politieke drijfveer zijn die het beste uit een politicus kan halen, legt hij uit. "Als angst gecombineerd wordt met het vooruitzicht dat er een oplossing in zicht is, kan het krachten in een mens losmaken waarvan hijzelf niet wist dat hij die in zicht had."

Angst dwingt je gebruik te maken van al je kennis, kunde en creativiteit om te laten zien uit welk hout je bent gesneden. Hij had het toen niet kunnen weten, maar vijf jaar later haalt zijn angst het beste uit Frans Timmermans.

TEDx-speech van Timmermans:

Meer langere verhalen en achtergronden op NUweekend