Al snel na de schokkende aanval in Ürümqi, waar eind mei 31 doden vielen, maakte de Chinese overheid duidelijk wie er achter de brute aanslag zaten. De daders zouden separatisten uit de westelijke provincie Xinjiang zijn: terroristische Oeigoeren.

Na de aanslag bij het metrostation van Kunming, waar acht mannen begin maart 29 burgers neerstaken, werd ook in de richting van de Oeigoerse gemeenschap gewezen. Dat gold eveneens voor een recente aanslag in Guangzhou.

Geweld in het autonome Xinjiang, door de Oeigoeren Oost-Turkestan genoemd, wordt door de politie hard neergeslagen.

Locatie van Xinjiang:

Grotere kaart weergeven

De Oeigoeren, moslims met eigen gebruiken en een eigen taal die lijkt op het Turks, hebben sinds de jaren 50 steeds meer Han-Chinezen hun onherbergzame, autonome provincie zien bevolken.

Binnen de bevolkingsgroep bestaat onvrede over de groeiende ongelijkheid en het oprukkende moderne China. Sommige Oeigoeren willen zich afscheiden van China.

Over de mate waarin de Oeigoeren moedwillig worden onderdrukt door de Chinese staat, verschillen echter de meningen, blijkt uit een rondgang langs verschillende China-experts in Nederland.

Frans-Paul van der Putten, als China-expert verbonden aan het Clingendael-instituut, ziet daadwerkelijk "repressie". "De Chinese overheid grijpt sterk in in het sociale leven van de Oeigoeren, met als doel de cultuur te marginaliseren of uit te bannen door vormen van assimilatie en bevolkingsmigratie", aldus Van der Putten.

Hij trekt een parallel met de Mantsjoes, een volk dat van oorsprong in het noordoosten van China leeft. "De minderheid van Mantsjoes is zo goed als verdwenen. En de Mongoolse minderheid lijkt ook te gaan verdwijnen." Ook Tibetanen zijn volgens Van der Putten op vergelijkbare wijze door de Chinese staat weggedrukt.

Daar komt volgens Van der Putten bij dat China na aanslagen nu altijd automatisch in de richting van de Oeigoeren wijst, wat leidt tot discriminatie. "Oeigoeren worden daardoor in China steeds meer gezien als potentiële terroristen." 

Sophie Richardson, hoofd van de China-afdeling van Human Rights Watch, stelt dat Oeigoeren al tientallen jaren worden gediscrimineerd en onderdrukt. 

Richardson beschrijft een proces van 'sinificatie': China wil dat de Oeigoeren 'verchinezen' en dat de Oeigoerse cultuur in groeiende mate ondergeschikt wordt aan de Chinese.

"China lokt al lange tijd Han-Chinezen naar het gebied, om zo de Oeigoerse minderheid te marginaliseren", aldus Richardson. Volgens haar migreren duizenden Han-Chinezen per jaar onder aanvoering van de staat naar Xinjiang. En elk jaar wordt dat aantal migranten groter. 

"Bovendien zijn er allerlei regels en wetten die het moeilijk maken voor Oeigoeren om hun dagelijkse gewoonten en geloofsgebruiken uit te oefenen. Zo wordt het hen moeilijk gemaakt om gebruiken als vasten tijdens de Ramadan te handhaven."

Volgens Richardson krijgen Oeigoeren in het kader van de sinificatie op de Chinese arbeidsmarkt niet dezelfde kansen als Han-Chinezen. Ook in politiek opzicht wordt de bevolkingsgroep volgens Richardson doelbewust gemarginaliseerd: de hoogste politieke functies gaan doorgaans naar Han-Chinezen.

Toch klinken er ook andere geluiden. Thijl Sunier, hoogleraar Islam in Europa en gespecialiseerd in onderzoek naar moslimminderheden over de hele wereld, vindt zowel 'repressie' als 'discriminatie' geen goede omschrijving van hoe de Chinese staat omgaat met de Oeigoeren.

China erkent minderheden, zo stelt hij, "op Chinese wijze". Minderheden moeten zich in China volgens hem in grote lijnen schikken in het Chinese systeem, maar Oeigoeren krijgen bijvoorbeeld naast Chinees onderwijs de mogelijkheid om Oeigoers onderwijs te volgen. Bij het jaarlijkse congres in China zitten vertegenwoordigers van alle minderheden in eigen klederdracht in de zaal.

"Het is te kort door de bocht om te stellen dat de Oeigoeren moedwillig zijn weggedrukt. De Chinese staat heeft veel geïnvesteerd in de regio en ook veel Oeigoeren hebben van de investeringen geprofiteerd. Veel jonge Oeigoeren oriënteerden zich uit eigen beweging op China."

Sunier benadrukt wel dat het voor de Chinese staat belangrijk is om de controle te houden. Sunier: "De nachtmerrie voor China is afscheiding, al is dat in de huidige situatie ondenkbaar."

De hoogleraar ziet de marginalisatie van Oeigoeren primair als een logisch gevolg van de globalisering. "Je ziet over de hele wereld dat kleine groepen onder druk staan."

Eén China-expert met wie NU.nl sprak, stelt dat er sprake is van "vrijwillige integratie". De expert wil, ondanks dat zijn standpunten in grote lijnen overeenkomen met die van de Chinese staat, niet met zijn naam in het artikel vermeld worden. "China is gevoelig voor commentaar uit het westen en ik wil in de toekomst nog een visum kunnen aanvragen."

De expert, die lang in China heeft gewoond, zegt dat staatsgestuurde discriminatie tegen de Oeigoeren in het geheel niet bestaat. Volgens hem is er eerder sprake van positieve discriminatie: in de publieke sector zouden Oeigoeren door de Chinese staat worden voorgetrokken. Hij erkent dat dat in de particuliere sector mogelijk anders is.

"Zoals bij elke minderheid het geval is, klinken er binnen de Oeigoerse bevolkingsgroep verschillende geluiden. Er zijn meer traditionele en meer moderne Oeigoeren. Maar er is geen sprake van repressie. Dat is een standaardverhaal dat al tientallen jaren in het westen wordt verkondigd."

Het recente geweld komt volgens de laatstgenoemde expert "uit het buitenland en niet uit de Oeigoerse bevolking in China". De aanslagen worden in zijn ogen - en ook in de lezing van de Chinese staat - aangestuurd door het extremistische gedachtengoed van al-Qaeda.

Ook hoogleraar Sunier denkt wel dat invloeden van buitenaf een factor vormen in de toename van het geweld. "Sinds het begin van de jaren 90 is er veel meer beweging aan de westkant van de grens met China. Er is veel meer contact met de andere kant van de grens, dus ook met radicale bewegingen."

"Maar", zo benadrukt Sunier, "voor China is het ook een effectieve manier om de neuzen in het land dezelfde kant op te krijgen. Bij elke aanslag wordt nu gezegd: 'ah, een terrorist'. Geweld komt in China altijd van buitenaf". 

Richardson, van Human Rights Watch, benadrukt dat er geen onderzoek wordt gedaan naar de toedracht van de aanslagen. Op die manier blijft het bestaande beeld van Oeigoeren als terroristen volgens haar intact. 

Alle experts zijn somber over de toekomst. "China zal niet stoppen met de onderdrukking van de Oeigoerse gemeenschap, en de Oeigoeren weigeren op hun rug te gaan liggen en zich over te geven", aldus Richardson.

Sunier ziet "geen reden waarom de situatie in de toekomst veel zal veranderen" en Van der Putten denkt dat het "niet de goede kant" op zal gaan.

Van der Putten: "De Chinese staat denkt: 'op de lange termijn, met veel geduld en politie, winnen we wel'. Maar het dreigt te escaleren."

Meer langere verhalen en achtergronden op NUweekend