De letters XP uit de naam van het ongekend populaire besturingssysteem staan voor eXPerience. De gebruikerservaring moest bij het in 2001 nieuwe systeem centraal staan. Daarin is Microsoft zeker geslaagd. Gebruikers zijn zelfs twaalf jaar later nog tevreden. Alleen Windows 7 is inmiddels populairder.

Door de jaren heen zijn er verschillende Service Packs voor XP uitgekomen. De eerste in september 2002, SP2 in augustus 2004 en SP3 in april 2008. In april stopt de ondersteuning voor Windows XP Service Pack 3. Alle eerdere versies hebben al geen ondersteuning meer.

Dat XP na april onveilig is, is niet helemaal correct. Ten eerste is het systeem nu al onveilig en ten tweede wordt het niet per direct veel onveiliger op de dag dat Microsoft met ondersteuning stopt.

"Nu al heeft Windows XP een zes keer hoger infectieniveau dan Windows 7 en Windows 8", vertelt Hans Bos, technisch directeur bij Microsoft Nederland, aan NUtech. In het tweede kwartaal van 2013 werd op 9,1 procent van de computers met XP SP3 (de nieuwste versie) een infectie aangetroffen. Bij Windows 8 was dat 1,6 procent.

"De architectuur is achterhaald", legt de technisch directeur van Microsoft Nederland uit. "Het systeem is geüpdatet, maar de architectuur is gebouwd in de tijd dat nog niet iedereen online was."

Vanaf april worden nieuwe lekken niet meer door Microsoft gedicht. Als de kwetsbaarheid bij kwaadwillenden bekend is kunnen zij dus heel gericht een aanval opzetten op een XP-computer zonder dat daar heel veel aan te doen is.

Microsoft maakt elke maand bekend welke kwetsbaarheden er gevonden zijn in welke besturingssystemen en hoe die zijn opgelost. "We willen transparant zijn naar consumenten en it-managers", aldus Bos. "We blijven na april transparant en melden kwetsbaarheden in Windows 7 en Windows 8. Er is dan alleen geen oplossing voor Windows XP, terwijl de lekken vaak ook in dat besturingssysteem zitten." Bos noemt het risico reëel.

Naast de kans op malware en het verliezen van data is ook het aansluiten van nieuwe apparaten na april een probleem. Een bedrijf met nieuwe randapparatuur of software kan aankloppen bij Microsoft, maar na april wordt XP niet ondersteund en wordt er vanuit Microsoft dus niet meer gewerkt aan het compatibel maken van nieuwe producten.

De veiligheidsproblemen zou geen discussie zijn als XP niet meer zo veel gebruikt werd. Het is echter de populairste Windows tot nu toe. XP was de eerste versie die tien jaar mee ging. Nog nooit eerder duurde het zo lang voor er een opvolger uitkwam. Het geflopte Windows Vista kwam pas in januari 2007, ruim vijf jaar later. Vista is een groot deel van de reden waarom XP nog zo populair is.

Tijdens de lancering van Vista had XP een ongekend marktaandeel van bijna 80 procent en na de lancering van Vista groeide het zelfs nog door. Vanwege de enorme populariteit was de ondersteuning van randapparatuur enorm. Alles werkte met Windows XP en het besturingssysteem was stabieler en veiliger dan andere versies.

Er was dus geen behoefte aan Vista. Deze versie had minder compatibiliteit en was vanwege zijn 50 miljoen regels aan code langzamer. XP had er na diverse Service Packs 40 miljoen. Bovendien zat er weinig vernieuwing in Vista en dus zagen XP-gebruikers geen reden om over te stappen.

Microsoft slaagde er met de diverse Service Packs voor XP bovendien in het besturingssysteem klaar te stomen voor de toekomst. "Toen XP in 2001 uitkwam, was er nog geen Facebook. We gebruikten ook nog geen wifi en internet was nog in opkomst", vertelt Bos. "We gebruiken onze pc nu veel intensiever."

Dat omhooggeschoten gebruik zorgde ervoor dat Windows XP anders gebruikt werd dan voorgaande versies en dat gebruikers gehecht raakten aan de software. Met Service Pack 2 kwam er uitgebreide ondersteuning voor wifi en bluetooth. Het systeem werd veiliger door bijvoorbeeld de firewall standaard aan te zetten. XP voldeed aan alle verwachtingen.

Hoewel Windows 7 na Vista flink aan de weg heeft getimmerd en ook Windows 8 al uit is, blijven mensen XP dus gebruiken. "Mensen zijn nog steeds tevreden", meent Bos. "Ik ben stiekem ook trots op wat XP heeft bereikt, maar we moeten naar een marktaandeel van 0 procent."

Momenteel ligt dat in Nederland op ongeveer 10 procent. Wereldwijd is het nog veel hoger en vooral bedrijven lijken achter te blijven. Bos ziet daar een aantal verklaringen voor. Zo wachten sommige bedrijven met softwareupdates tot ze nieuwe computers aanschaffen, bovendien kost updaten geld en dat is er niet altijd. Daarnaast vragen trainingen voor een nieuwe Windows-versie tijd, evenals het aanpassen van bestaande software aan een nieuwe Windows-versie.

Windows XP kende geen rooskleurige start. In 2001 was het de eerste Windows-versie die de zakelijke variant en consumentenversie samengevoegde waardoor de prestaties en ondersteuningen werden verbeterd. Ook werd er aan het uiterlijk gesleuteld en ging het startmenu op de schop. Toch waren Windows 2000-gebruikers niet happig om over te stappen.

In het begin was de ondersteuning van randapparatuur bij XP namelijk niet zo goed en van Windows 2000 was zeker dat het veilig was. Bovendien werd XP stiller gelanceerd dan gepland. Het besturingssysteem kwam een maand na de aanslagen op het WTC in New York uit. Microsoft schreeuwde dus niet van de daken, maar stelde zich terughoudend op.

De verkopen in de winkels vielen dan ook tegen. De populariteit groeide echter met de jaren door de verschillende Service Packs. Ook bracht Microsoft nog een Windows XP Tablet Edition uit met ondersteuning voor een stylus. Die variant is genadeloos geflopt.

De ontwikkeling van de pc is uiteindelijk de 'redding' voor XP geweest. Computers werden sneller en er werd steeds meer nieuwe hardware aangesloten. XP kon daarop inspelen en Windows 2000 niet. De explosieve stijging van het internetgebruik maakte vooral Windows 95, dat ook nog populair was, onbruikbaar.

Een ander voordeel voor XP: Er was geen alternatief. Dat alternatief wil Microsoft bieden met Windows 7 en Windows 8. Van de laatste versie, met een geheel nieuwe interface die vooral is gericht op tablets, is het nog de vraag of veel bedrijven hem zullen omarmen. Veel zakelijke klanten stappen van XP over op Windows 7, zelfs nu nog. Misschien zit Microsoft in 2020, als de ondersteuning van Windows 7 afloopt, dus met hetzelfde probleem.