Goedemiddag, welkom in het liveblog over het MH17-proces. Drie Russen en een Oekraïner worden vervolgd voor hun rol bij het neerhalen van het passagierstoestel van Malaysian Airlines, met de dood van alle 298 inzittenden tot gevolg. Mijn naam is Joris Peters en ik houd je vandaag op de hoogte van de ontwikkelingen. Heb je een vraag? Stuur die naar matthijs@nu.nl.

Het OM zal dan waarschijnlijk op 30 juni reageren op die onderzoekswensen of wellicht eerder als dat kan. Bij deze is de derde zittingsdag voor de week afgesloten. Er is een hoop informatie gegeven en ik hoop dat het voor iedereen goed te volgen was. Mail ons vooral op Joris@nu.nl of naar redactie@nu.nl als jullie ideeën hebben hoe het beter kan of wat juist goed ging. Er is ook de mogelijkheid om te reageren via NUjij. Voor zover bedankt voor het volgen en tot de 22e.

De verdediging krijgt tot maandag 22 juni 10.00 uur om zich voor te bereiden om op die dag onderzoekswensen in te dienen. Ze gaan ervan uit dat als ze stukken eerder kunnen indienen, de verdediging dat zal doen.

De rechtbank is weer terug en neemt het woord. Ze gaan in op de positie van de verdediging en het verhaal van het OM. De rechtbank meent dat de toelichting informatief is geweest voor verdediging en toehoorders.

De rechtbank gaat zich even beraden. Dat zal niet lang duren en dan wordt er waarschijnlijk ook meer duidelijk over hoe nu verder met de planning.

De discussie gaat weer over wanneer de verdediging haar onderzoekswensen in kan dienen. Dit kon maandag nog niet door alle vertraging als gevolg van de coronacrisis. De verdediging zei eerst het verhaal van het OM te willen horen en dan op 22 juni de onderzoekswensen in te dienen. De vraag is nu of deze op de 17e al kunnen worden ingebracht zodat het OM op de 22e direct kan reageren. "De wens naar snelheid is begrijpelijk vanuit het perspectief van het OM en van de nabestaanden", aldus Ten Doesschate. "Vertragen is geen doel op zich en daar hebben wij als verdediging geen belang bij."

Sabine ten Doesschate, kantoorgenoot van Van Eijck heeft het woord overgenomen. Ze laat weten dat het niet overleggen met Oleg Pulatov op afstand ingegeven is uit veiligheidsoverwegingen. "Niet uit onwil", van Pulatov.

De advocaat predikt geduld van de kant van het OM en verwacht dan ook niet te kunnen voldoen aan de vraag wanneer zij denken dat de inhoudelijke behandeling van start kan gaan.

Boudewijn van Eijck merkt op dat het OM wel erkent dat de verdediging te maken heeft gehad met problemen als gevolg van de coronacrisis, maar hier verder geen conclusies aan verbindt. De advocaat zegt het gevoel te hebben dat er een trein rijdt met aan kop een locomotief met daarin het OM. Daarachter vijf wagons gekoppeld met in de eerste drie wagons honderd JIT-ambtenaren en deskundigen, in de vierde de rechtbank en in de vijfde wagon de verdediging. "Deze trein rijdt al bijna 5,5 jaar en gaat steeds sneller met als gevolg dat de laatste wagon dreigt te ontkoppelen", aldus Van Eijck.

Iedereen zit weer en de rechtbank neemt de laatste formaliteiten door. Er wordt nu gesproken over de planning voor de komende weken. De verdediging wil eerst even terugkomen op wat het OM heeft opgemerkt over het verloop van het proces.

Lezer Gerard Popma vraagt: Waarom wordt de zaak behandeld door een Nederlandse rechtbank (waarvan naar ik begrijp de verdachten de autoriteit niet erkennen) en niet door internationaal hof of een rechtbank in Maleisië? (Het was toch een Maleisisch vliegtuig dat helaas werd getroffen)
Antwoord: Na de ramp werd eerst gesproken over internationale berechting door een speciaal op te richten tribunaal of het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag. Zo'n internationale benadering zou helpen beschuldigingen dat een proces politiek (en daardoor oneerlijk) zou zijn af te zwakken. Rusland sprak een veto uit over een VN-tribunaal en is niet aangesloten bij het ICC. De landen die zijn aangesloten bij het JIT besloten vervolgens gezamenlijk dat MH17-processen zullen plaatsvinden in Nederland.

De rechtbank last een pauze van een uur in om zich te beraden op eventuele vragen of reacties op de toelichting van het OM. De voorzitter vraagt de verdediging van Pulatov om al voor 22 juni te laten weten welke onderzoekswensen zij hebben, omdat de planning ook volgens de rechtbank wat krap is.

De zitting gaat om 15.40 uur verder.

Het OM heeft in de toelichting van de afgelopen dagen, die technisch van toon was, geen recht deed aan de gevoelens van de nabestaanden. Berger zegt zich te beseffen dat ook zo'n feitenverhandeling heftige emoties oproept, bijvoorbeeld als een video de "vernietigende kracht van een buk-raket" toont. "Maar het is een prijs die nodig is."

Er zal op een later moment in het proces worden stilgestaan bij de effecten voor de nabestaanden.

Als het OM nu niet weet waarom Pulatov in de afgelopen maanden geen reden heeft gezien de stukken te lezen en daarop te reageren, is aan te nemen dat dit in de komende maanden ook niet duidelijk zal worden, zegt Berger. Zelfs als omstandigheden zoals de coronacrisis in aanmerking worden genomen, heeft de verdachte de mogelijkheden die hij wel had om zijn verdediging vorm te geven onbenut gelaten, vindt het OM.

De andere betrokkenen, onder wie de nabestaanden, kunnen niet blijven wachten tot Pulatov ervoor kiest de stukken te lezen en daar inhoudelijk op te reageren, stelt het OM. Het wil de nabestaanden een "duidelijk perspectief" bieden - niet alleen vanwege de logistieke stappen die zij moeten nemen om het proces te volgen, maar ook vanwege de emotionele belasting die dit met zich zal meebrengen.

"Poelatov heeft niet geprobeerd om over het dossier te communiceren met zijn raadslieden, en hij heeft geen gebruik gemaakt van de mogelijkheden die hij heeft om zijn verdediging vorm te geven", zegt Berger. De verdediging heeft geen contact met de verdachte gehad en weet niet of hij de stukken rond de zaak, die voor hem zijn vertaald, daadwerkelijk heeft gelezen.

De klacht van Pulatov dat er niet genoeg voor hem vertaald, "is voor het Openbaar Ministerie onbegrijpelijk", aldus Berger. Hij stelt dat er voor de verdachte al meer in het Russisch is vertaald dan voor veel andere niet-Nederlandse verdachten. Laatstgenoemden bleken desondanks goed in staat zich te verdedigen. 

Pulatov reageert op sociale media wel inhoudelijk op de beschuldigingen, stelt het OM.

Berger zegt dat de inhoudelijke behandeling van de zaak tegen Pulatov voor diens verdediging "nog ver weg is". Het OM zegt begrip te hebben voor de beperkingen die zij ervaren, onder meer door de coronacrisis, maar stelt ook dat andere procesdeelnemers de nabestaanden van de slachtoffers recht hebben op een voorspoedige afhandeling.

Pulatov heeft alleen "oppervlakkig en via tussenpersonen" contact met zijn advocaten, aldus Berger. Dat "lijkt een keuze van Pulatov", zegt hij.

Het OM stelt dat de verdachte al sinds juni 2019 weet dat hij in Nederland zou worden vervolgd en al vijf maanden voor de coronacrisis bezig was met het regelen van zijn verdediging in dat proces.

Wat betreft het OM kunnen de zaken tegen de drie verdachten die zelf verstek laten gaan en zich ook niet door advocaten laten verdedigen dit najaar kunnen plaatsvinden. Het OM zegt dat de verdachten recht hebben op "afhandeling van hun proces binnen een redelijke termijn". Dat geldt ook voor verdachten die niet komen opdagen, zegt Berger.

Dan over het vervolg van het proces. Als de verdediging pas na 22 juni haar onderzoekswensen formuleert, heeft het OM enkele dagen nodig hebben om daarop te reageren, zegt Berger. De planning voor het volgende zittingsblok is daardoor krap. 

Het OM zegt de advocaten van Pulatov meerdere keren te hebben uitgenodigd eventuele vragen over het onderzoeksdossier in te dienen. Dat gebeurde niet.

Berger beantwoordt nu vragen die door de rechtbank werden gesteld. Hij zegt dat er geen concreet uitzicht op nieuwe vervolgingsbeslissingen is.

Ook gaat hij in op een vraag over een bericht dat een van de verdachten, Leonid Kharchenko, in 2014 werd gevangengenomen door de strijdgroep waartoe hij eerder behoorde. Het OM kon de juistheid van dat bericht niet vaststellen, zegt de OvJ.

De OvJ geeft nu uitleg over de juridische haken en ogen rond anonieme verklaringen. Die zullen we jullie besparen.

In de zaak tegen Oleg Pulatov, die het vervoer van de lanceerinstallatie zou hebben overzien, wil het OM de zitting verplaatsen naar de luchtmachtbasis Gilze Rijen, waar de wrakstukken van MH17 zijn verzameld en gereconstrueerd, voor de eerder genoemde schouw.

Het OM verzocht de rechtbank al eerder om een schouw van de reconstructie van het ramptoestel. De rechters vroeg toen om een nadere toelichting van de mogelijke meerwaarde van zo'n excursie. 

Ook wil het OM een bedreigde anonieme getuige nader horen, die X48 is gedoopt. Die zou aanwezig zijn geweest op de afvuurlocatie en in 2016 hebben verklaard een buk-telarinstallatie te hebben zien rijden en het afvuren van een raket en de sporen die de lancering achterliet te hebben gezien.

Het OM wil de getuige graag ondervragen over vier soldaten in uniformen die afweken van die van andere DNR-strijders (khaki), die hij of zij ter plekke zou hebben gezien. Berger zegt dat het OM van die vragen kan afzien als niet kan worden gegarandeerd dat de getuige kan worden gehoord op een manier die zijn/haar veiligheid niet in gevaar brengt.

Het onderzoek van het Joint Investigation Team (JIT) naar de ramp gaat door, maar het OM zegt genoeg bewijzen te hebben om de tenlasteleggingen tegen deze vier verdachten hard te kunnen maken.

Voor het vervolgen van die vier is het niet nodig dat de identiteit van de feitelijke daders, de bemanning van de telar-installatie, bekend is, zegt Berger. Wellicht levert het JIT-onderzoek in de toekomst nieuwe informatie over de betrokkenheid van anderen op, onderstreept hij.

Volgens het OM gaat het om het opzettelijk doen verongelukken van een vliegtuig, waarmee voorbedachte rade wordt aangetoond. Wie de (beoogde of uiteindelijke) slachtoffers zijn, maakt voor die juridische vraag niet uit, zegt Berger. Het kan wel relevant zijn voor de strafmaat.

Het OM voert aan dat de verdachten geen combattanten waren en daarom geen enkel vliegtuig mochten neerschieten - ook geen Oekraïense militaire vliegtuigen.

Het OM vindt dat het onderzoeksdossier genoeg informatie bevat over de toedracht van de ramp en de rol van de vier verdachten om hen te berechten.

Dat het niet de bedoeling was om een passagiersvliegtuig neer te schieten, doet daar niets aan af, aldus Berger. Wie bij vergissing een burgervliegtuig neerschiet, maakt zich schuldig aan de moord op de inzittenden, aldus het OM.

Het onderzoeksdossier van het OM hoeft niet álle vragen over de ramp te beantwoorden, zegt Berger. De vraag is of het toereikend is om de vier te vervolgen. 

Het OM licht toe dat in de tenlastenleggingen tegen de vier verdachten niet wordt aangevoerd dat zij "zelf op de knop hebben gedrukt, zelf een doelwit hebben aangewezen of de bemanning van de telar opdracht hebben gegeven te vuren". Wel worden ze beschuldigd van een sturende en organiserende rol.

Het doet niet terzake hoe het misdrijf precies is begaan, zegt de OvJ, want de verdachten waren niet de directe uitvoerders. Het voldoet als het OM kan aantonen dat de vier verdachten met opzet een strafbare bijdrage aan de dood van 298 mensen leverden.

Officier van Justitie Thijs Berger neemt weer het woord. Hij vat even samen wat het OM vanochtend heeft behandeld. Straks zal hij uitleggen of het onderzoeksdossier volgens het OM volledig genoeg is om over te gaan tot inhoudelijke behandeling van de zaak.

De voorzitter richt het woord tot de nabestaanden van de MH17-slachtoffers. Hij zegt dat de rechtbank beseft dat sommige dingen die tijdens deze zittingen worden besproken voor hen nieuwe en confronterend zijn.

De lunch is verorberd en de zitting wordt hervat.

Vanochtend gaf het OM toelichting over het onderzoek naar raketten en lanceerinstallaties en beargumenteerde het waarom de vier verdachten geen aanspraak kunnen maken op de immuniteit die in het internationale recht geldt voor militairen die onder het gezag van een staat betrokken zijn bij een internationaal conflict.

Deze middag zullen de Officieren van Justitie de drie dagen waarin ze toelichting gaven bij het MH17-onderzoek afsluiten met een conclusie.

We pauzeren voor de lunch. Dat zal iets langer duren dan gebruikelijk, omdat het OM nog wat voorbereidend werk moet doen voor het laatste deel van deze zitting. Om 13.15 uur zijn we bij je terug voor de hervatting.

Het OM heeft "aanzienlijke inspanningen" verricht om vast te stellen of de vier verdachten in aanmerking komen voor combattantenimmuniteit, concludeert Ferdinandusse. Wat betreft de aanklagers kan dat aspect van de zaak inhoudelijk behandeld worden, tenzij de rechtbank besluit dat de informatie daarover in het dossier niet toereikend is.

Als de verdachten toch aanspraak willen maken op immuniteit, zou Rusland formeel moeten erkennen dat zij ten tijde van het neerhalen van MH17 behoorden tot en optraden als deel van de Russische strijdkrachten, meent het OM. Zo'n erkenning heeft tot op heden niet plaatsgevonden.

Het OM vat nu de conclusies over de mogelijke combattantenimmuniteit samen in begrijpelijk Nederlands. De crux van de argumentatie: de verdachten traden tijdens de strijd niet op als leden van een staat en gebruikten geweld dat indruist tegen het internationaal oorlogsrecht.

Het OM heeft de Russische Federatie gevraagd om te faciliteren dat de Russische verdachten konden worden gehoord over hun mogelijke immuniteit. Rusland ging niet op dat verzoek in.

Resumerend: de verdachten claimen (vooralsnog) geen immuniteit en zowel zij en Rusland ontkennen het bestaan van een gezagsrelatie die de strijders in Oost-Oekraïne onder de Russische strijdkrachten zou laten vallen. Daarnast was geen sprake van een krijgstuchtig systeem in de DPR en er werden daar op grote schaal oorlogsmisdrijven gepleegd.

De vier verdachten voldoen daarmee volgens het OM niet aan de criteria om hen aan te merken als combattanten en in aanmerking te laten komen voor immuniteit. Ze kunnen daarom in Nederland worden vervolgd.

Het OM concludeert op basis van die informatie dat het oorlogsrecht in zodanige mate werd geschonden, "dat van een intern krijgstuchtig systeem binnen de DPR geen sprak was".

Veel "neutrale internationale bronnen", waaronder de VN, concluderen dat de DPR in zijn territorium "een schrikbewind van intimidatie en terreur" voerde, zegt het OM. Alle regels van het oorlogsrecht werden routinematig geschonden: er vonden onder meer martelingen en standrechtelijke executies plaats. Zowel burgers als Oekraïense militairen werden daar slachtoffer van.

Het OM concludeert op basis van die verklaringen dat geen sprake was van een voor anderen herkenbare gevechtsrelatie tussen de verdachten en de Russische Federatie.

Als Rusland zou menen dat de drie Russische verdachten in dit proces zich kunnen beroepen op combattantenimmuniteit, "dan hadden we dat wel gehoord", zegt Ferdinandusse. Rusland bood zelfs aan de drie Russen te vervolgen voor moord, wat niet duidt op een mogelijke aanspraak op immuniteit.

Verdachten Girkin en Kharchenko hebben in meerdere vraaggesprekken gezegd dat zij geen militairen waren, maar aan de strijd deelnamen als vrijwilligers.

Girkin schreef op VK ("Niet geachte Nederlandse debielen") dat hij "een eigen staf had. Mijn eigen. Die door mij persoonlijk werd geleid." Hij suggereerde daarmee dat hij geen bevelen van anderen ontving, zegt het OM. Eenduidig is het beeld niet: in andere gesprekken leek Girkin erop te hinten dat hij wel orders kreeg.

Het OM concludeert dat in het onderzoek tot nu toe geen enkele claim van de vier verdachten is gevonden dat zij onder het gezag van de Russische Federatie vielen. Rusland ontkent dat ook en stelde sprake was van een "anti-terroristische actie van Oekraïne tegen haar eigen burgers". Moskou omschreef het conflict als een 'binnenlandse kwestie' voor Oekraïne.

Ondanks officiële ontkenningen, zijn er sterke aanwijzingen dat de Russische Federatie wel degelijk nauw betrokken was aan het gewapende conflict in Oost-Oekraïne.

Ook de ontkenning van een gezagsrelatie tussen Moskou en de pro-Russische separatistengroepen wordt door bewijs weersproken, aldus het OM.

Rusland voorzag die groepen onder meer van militair materiaal, communicatiemiddelen en lucht- en artilleriesteun en werkte mee aan de werving en betaling van strijders. Russische militairen waren actief over de grens.

Het OM gaat nu in op de bewijslast tegen de vier verdachten en wat die volgens de aanklagers zegt over de combattantenimmuniteit, aan de hand van de vijf voorwaarden. Als er aanwijzingen zijn dat een van de voorwaarden niet is voldaan, worden die als eerste onderzocht, zegt Ferdinandusse. Het niet voldoen aan één van de vijf criteria is immers al genoeg om de status van combattant te ontzeggen.

Ferdinandusse waarschuwt dat zijn nadere toelichting over de combattantenstatus taaie kost zal zijn, die enige tijd in beslag zal nemen. Hij vroeg de rechters of zij behoefte hebben aan een korte pauze. Die zeggen nee, en Ferdinandusse stelt dat hij dat zelf ook niet heeft. Hij gaat door en zet uiteen hoe het eerste criterium is opgebouwd.