Achtergrond Hierom draaien de verkiezingen op 18 maart
De Statenverkiezingen hebben daarnaast invloed op de samenstelling van de Eerste Kamer en daarmee ook op de slagkracht van het kabinet. Hoe dat precies zit en wat de functie is van de Provinciale Staten, leest u hieronder.
1. Wat doen de provincies?
De provincies zijn de bestuurslaag die zaken behandelt die te klein zijn voor de rijksoverheid en te groot voor de gemeenten. Daarbij moet u denken aan regionaal natuurbeleid, infrastructuur en ruimtelijke ordening.
De provincie bepaalt namelijk waar de auto- en spoorwegen mogen worden aangelegd en waar industrieterreinen mogen verrijzen.
Daarnaast controleert de provincie de gemeenten door de begrotingen goed te keuren en houdt zij toezicht op de waterschappen.
2. Wat kiezen we op 18 maart?
Op het stembiljet staan op 18 maart de namen van de leden van de Provinciale Staten. De Statenleden zijn de provinciale volksvertegenwoordigers die het beleid van de provincie bepalen.
Het aantal Statenleden hangt af van het aantal stemgerechtigde inwoners. Zo hebben Zeeland en Flevoland met 39 leden het minste aantal Statenleden en Zuid-Holland, Noord-Holland en Noord-Brabant met 55 leden het meeste.
Deze Statenleden kiezen en controleren de Gedeputeerde Staten. De Gedeputeerden vormen samen met de commissaris van de Koning het dagelijks bestuur van de provincie en voeren het beleid van de Statenleden uit.
Net als bewindspersonen in een kabinet of wethouders in de gemeenten, hebben Gedeputeerden een eigen beleidsportefeuille (bijvoorbeeld ruimtelijke ordening, natuur of verkeer).
De voorzitter van het college van Gedeputeerde Staten en de Provinciale Staten is de commissaris van de Koning. Die wordt voor een periode van zes jaar benoemd door de Kroon (regering en koning). De Statenleden en Gedeputeerden worden om de vier jaar gekozen.
3. Hoe zit dat met de Eerste Kamer?
De leden van de Provinciale Staten kiezen ook de leden van de Eerste Kamer. De senatoren worden dus niet direct, maar indirect gekozen via zogenoemde getrapte verkiezingen en dat maakt deze verkiezingen zo belangrijk.
Voor de wetsvoorstellen die de coalitiepartners VVD en PvdA van Tweede naar de Eerste Kamer sturen, zijn ze afhankelijk van de steun van een meerderheid van de senatoren.
Omdat VVD en PvdA die sinds het aantreden van Rutte II niet hebben (30 uit 75 senatoren), moet het kabinet op zoek naar gelegenheidscoalities in de Senaat om wetsvoorstellen te bekrachtigen.
Tot nu toe hebben D66, ChristenUnie en SGP zich constructieve oppositiepartijen getoond en het kabinet op bepalende momenten van steun voorzien.
Met het oog op de peilingen ligt het niet in de lijn der verwachting dat VVD en PvdA na de Eerste Kamerverkiezingen op 26 mei wel de helft plus één senatoren zullen leveren. En of de gelegenheidscoalitie ook na de verkiezingen een meerderheid in beide Kamers zal houden, is ook nog maar de vraag.
Voor het kabinet én de oppositiepartijen staat er daarom veel op het spel bij de verkiezing, die eigenlijk over de provincie zou moeten gaan.
4. Waarom wordt de Eerste Kamer door de Provinciale Staten gekozen?
Dit systeem stamt uit 1848 en komt voort uit de grote grondwetsherziening van de liberaal Thorbecke. Door de provincies de senatoren te laten kiezen, zou de Eerste Kamer een goede afspiegeling zijn van de regio's.
Hoewel Thorbecke ervoor pleitte de Senaat af te schaffen, omdat het een Kamer was "zonder grond en zonder doel", overleefde de Eerste Kamer de hervormingen van 1848. De Senaat zou in de loop de jaren daarna vaker punt van discussie zijn, maar is uiteindelijk nooit afgeschaft.
In 1848 werd bepaald dat de Eerste Kamer niet direct, maar getrapt zou worden gekozen. De Senaat zou als bolwerk moeten waken voor al te radicale voorstellen van de direct gekozen volksvertegenwoordigers van de Tweede Kamer.
Met het recht om wetsvoorstellen te blokkeren, bedeelde de indirect gekozen Senaat zichzelf de taak toe om meer "het kwaad te voorkomen" en te waken tegen "de waan van de dag".
5. Wat is de taak van de Eerste Kamer?
De Senaat kan wetsvoorstellen niet amenderen, maar het kabinet wel om een wijziging of aanvulling vragen in een zogenoemde novelle die dan weer eerst door de Tweede Kamer moet. Ook heeft de Eerste Kamer niet het recht om zelf met een wetsvoorstel te komen.
Het belangrijkste wapen van de Senaat is het recht wetsvoorstellen volledig af te wijzen. Daarmee hebben de senatoren het laatste woord in onze volksvertegenwoordiging en dat maakt van de indirect gekozen senatoren machtige volksvertegenwoordigers.
Maar wat precies de taak van de Eerste Kamer is, is tot op de dag van vandaag niet helder. In de loop der jaren heeft de Senaat zichzelf verschillende functies toebedeeld die eerder berusten op conventies dan op wetten.
6. Hoe is de Eerste Kamer aan zijn rol gekomen?
In 1815 ontstond de Eerste Kamer als aparte Kamer waar de adel zichzelf verzekerde van een positie in de volksvertegenwoordiging die de laatste stem had. De koning benoemde tot 1848 de leden van de Senaat.
In de loop der jaren zijn de samenstelling van en de instapeisen voor senatoren aangepast, maar een duidelijke taakomschrijving heeft de Eerste Kamer niet.
De rol die de Senaat zichzelf nu graag toekent, is die van de chambre de réflexion, het bolwerk van oudgedienden dat nog eens goed kijkt naar de uitvoerbaarheid, deugdelijkheid en juridisch-technische kant van wetsvoorstellen van de Tweede Kamer.
7. Sluit de praktijk aan bij dit beeld?
De praktijk leert dat de Senaat niet enkel kijkt naar de wetgevingskwaliteit. Senatoren houden er wel degelijk een politieke kleur op na. Het meest recente voorbeeld is de in de Eerste Kamer gesneuvelde zorgwet van minister Edith Schippers (Volksgezondheid).
Nota bene drie PvdA-senatoren verwierpen in december vorig jaar het wetsvoorstel, uit politieke overwegingen.
In april 2013 ijverde VVD-fractieleider van de Tweede Kamer Halbe Zijlstra nog voor de afschaffing van de Eerste Kamer. Senatoren zouden er volgens Zijlstra voor moeten waken "geen Tweede Kamertje te spelen".
In oktober vorig jaar kondigde premier Rutte aan dat er op verzoek van de Eerste Kamer een grondig onderzoek komt naar het Nederlands parlementair stelsel. Wat de VVD betreft moet er goed gekeken worden naar de rol van de Tweede en Eerste Kamer in de huidige tijd.
8. En de Waterschapsverkiezingen?
Dan zijn daar ook nog de Waterschapsverkiezingen. 18 maart kiezen we ook het bestuur van ons waterschap. De waterschappen zijn verantwoordlijk voor het waterbeheer. Te denken valt aan de waterkering, waterkwaliteit, zuivering van afvalwater, waterbeheer in recreatiegebieden.