"Een jetlag is een tijdelijke verstoring van de biologische klok", legt Monique Vlak, neuroloog-somnoloog bij het slaapcentrum HMC uit. "Die verstoring wordt veroorzaakt door een verandering in het dag- en nachtrime, wanneer je je verplaatst over meerdere tijdzones. Dit komt doordat je hersenen zich sneller aanpassen dan je lichaam, zoals de darmen, spieren en lever. Hierdoor lopen je hersenen en de processen in je lichaam niet synchroon en ervaar je klachten die je een jetlag noemt."

Heb je een jetlag, dan kun je last hebben van hoofdpijn, misselijkheid, zweten, minder eetlust, moeilijk in- en doorslapen, concentratiestoornissen en prikkelbaarheid. Hoewel dat vervelende klachten zijn, is een jetlag niet direct gevaarlijk.

"De biologische klok past zich vanzelf aan aan de tijdzone waarin je bent", zegt Vlak. "Wanneer de biologische klok echter vaker verschuift door bijvoorbeeld dag- en nachtdiensten, geeft dit mogelijk wel een hoger risico op hart- en vaatziekten en suikerziekte."

Ook mentaal kun je last hebben van een jetlag. Zo kan het volgens gz-psycholoog en slaapexpert Arina de Vries leiden tot stemmingswisselingen, geheugenproblemen, aandacht- en concentratieproblemen en een mistig gevoel in je hoofd. "Bij mensen met een psychische aandoening of die hiervoor gevoelig zijn, kan een jetlag zelfs leiden tot een terugval of een verergering van klachten, zoals een depressie en psychotische klachten", legt de slaapexpert uit.

Volgens neuroloog-somnoloog Vlak kun je een jetlag voorkomen door er vooraf al op in te spelen door je eet- en slaappatroon iets aan te passen aan de tijdzone waar je naartoe gaat. Zo kan je eerder naar bed gaan met een oogmasker op en oordoppen in of juist later naar bed en uit bed. Ook helpt het om vlak voor en tijdens het reizen alcohol te laten staan en genoeg water te drinken.

Als je toch een jetlag hebt, zijn er een aantal dingen die je kan doen. "Blijf zo lang mogelijk in het daglicht als je naar het Westen vliegt", adviseert Vlak. "Als je 's nachts wakker wordt, probeer dan in het donker te blijven liggen totdat het ochtend wordt en probeer zo veel mogelijk zonlicht te krijgen en veel te bewegen."

"Wanneer je naar het Oosten vliegt, moet je juist de eerste dag in de ochtend het zonlicht vermijden door uit te slapen of een zonnebril te dragen. Inslapen zal dan nog lastig zijn. Probeer daarom de dagen erna steeds vroeger op te staan en naar bed te gaan."

Niet alleen de jetlag zorgt voor slaapproblemen. Zo weet De Vries dat de meeste mensen de eerste nacht op vakantie slecht slapen. "Dat komt waarschijnlijk vanuit een evolutionair overlevingsmechanisme", licht de slaapexpert toe. "Bepaalde gedeeltes van ons brein blijven actief om te garanderen dat we veilig zijn in de nieuwe omgeving. Ook wijken we tijdens de vakantie vaak af van onze routines en gewoontes."

Wanneer je echt gevoelig bent voor het ontwikkelen van een jetlag of er veel last van hebt, geeft Vlak als eventuele optie melatonine: een lichaamseigen hormoon dat een rol speelt in het slaap-waakritme. Het zorgt ervoor dat je slaperig wordt, zodra het buiten donker wordt. "Het gaat dan om 0,5 milligram twee tot vijf dagen na aankomst rond bedtijd (bij oostwaarts reizen), of bij ontwaken in de nacht (westwaarts reizen)."

Hoewel een jetlag verbonden is aan reizen, hebben sommige mensen een chronische jetlag. "Eigenlijk noem je dit een biologische klokstoornis", legt de neuroloog-somnoloog uit. "Hierdoor loopt de biologische klok chronisch niet gelijk met de tijdszone waarin ze leven, waardoor ze altijd het gevoel van een jetlag hebben."

"Deels komt dat door het niet synchroon lopen, maar ook omdat ze hierdoor minder goed en lang slapen. Slaapgebrek speelt dus ook een grote rol. In het slaapcentrum kan dat goed behandeld worden door het afstellen van de klok en met aanpassing van gedrag en lichttherapie."