Dit artikel is afkomstig uit de Volkskrant. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

Paul Verhoeven die een nieuwe seksscène regisseert, met een 'intimiteitscoördinator' op de set. Dát had Tamar van den Dop wel willen vastleggen voor haar documentaire Mag ik je aanraken? Om gewoon eens te zien waar je dan tegenaan loopt, als regisseur, acteur en coördinator - dat nieuwste vak binnen de film- en televisieindustrie. Een experiment, met een speciaal voor dat doel bedachte scène, of korte film. Want bij de reguliere Nederlandse films en series bleven de deuren gesloten. "Ik heb het geprobeerd, maar no way dat je daar voor zo'n scène tussenkomt. Geen regisseur of producent wil er dan nóg een ploeg bij. Het is toch te gevoelig."

Verhoeven, altijd in voor iets geks, was best geïnteresseerd. Hij en Van den Dop voerden wat telefoongesprekken waarin onder meer de mogelijke constellaties van een trio werden besproken. Uiteindelijk ging het niet door. De alweer 85-jarige Verhoeven was ook druk met zijn eigen filmplannen in de Verenigde Staten. Er was nog even sprake van een vervangende regisseur, maar ook dat plan kwam uiteindelijk niet van de grond.

Het hindert niet. Want Van den Dop (53) vond een andere, minstens zo inzichtelijke vorm voor haar documentaire die volgende week in première gaat op het Nederlands Filmfestival. Ze sprak een groot aantal acteurs over hun ervaringen bij het spelen van 'intieme scènes'. En liet een kleine twintig van hen (onder wie Jeroen Krabbé, Rifka Lodeizen, Gijs Naber en Nora El Koussour) terugkijken naar zo'n ooit door hen gespeelde scène. We horen het gehijg en gekreun, maar de camera registreert alleen het gezicht van de kijkende acteurs. Close-ups van verbazing, ongemak, ontroering, en soms ook pijn.

"Waar staan we? Dat wilde ik met mijn film onderzoeken. Bij acteren, bij het spelen, hoort een zeker risico. Dat risico moet je niet willen uitbannen, maar dat doet een intimiteitscoördinator ook niet. Dat is een misverstand. Markoesa Hamer, actrice en veelgevraagd intimiteitscoördinator, legde me uit dat je van geel naar rood gaat. In geel is alles dichtgetimmerd, dat is niet zo interessant. Oranje is het beste gebied voor een acteur - dan neem je een risico, dat levert veel creatieve waarde op. Maar rood is beschadigend. Op de set moet je er met elkaar voor zorgen dat je in oranje blijft."

"Dat snap ik, vanuit hun perspectief. Ik ben zelf een kind van de jaren zeventig. Mijn moeder lag altijd helemaal naakt op het strand, dat was normaal. Dus ik snap de verbazing: huh, wat gaan we nou ineens doen? Jeroen vindt het allemaal onzin. Want je hebt toch geen coördinator nodig, als je gewoon zelf je mond opentrekt tegen de regisseur? Maar hij is een gevestigde naam én hij is zo opgevoed. Voor jonge acteurs is het anders. Zeker met de huidige generatie die alles per app en e-mail doet. Die zijn het niet gewend om meteen hun mond open te trekken en de confrontatie aan te gaan."

"En dan komen die scènes tegenwoordig heel makkelijk op pornowebsites terecht. Daar is deze generatie zich ook veel meer van bewust. Dat leidt tot veel zelfcensuur."

"Echt waar? O, wat grappig. Ja, dat is raar aan mijn beroep. Jij weet hoe ik er in mijn blootje uitzie. Producenten zeggen: je kan er niks aan doen, want zelfs als ze het eraf halen, staat het even later ergens anders. Ik vind dat onze film- en televisieindustrie er meer over moet nadenken, net als de overheid. Valt er niet meer aan te doen?"

Mag ik je aanraken? laat zich ook kijken als een praktische gids voor eenieder die binnenkort een vrijscène moet spelen. Zoen je op de set met of zonder tong? Is het heel vreemd als een tegenspeler een erectie krijgt? Wat kan je zoal verwachten als er in het script enkel 'onstuimige seks' staat vermeld? En - wellicht de lastigste - hoe voorkom je dat je op de set je eigen grens passeert?

"Ik ben dan wel regisseur", zegt Van den Dop, "maar ik ben óók een van hen. Voor mij voelde het maken van deze documentaire alsof we eindelijk iets bespreken waarover we het nooit echt hebben. En ik zocht de nuance. Je zal mij niet snel op de barricade zien springen, zo van: iedereen móét met een coördinator werken, want anders is alles onveilig. Maar we moeten het er wel over hebben. Mijn persoonlijke ervaring is dat het met een goeie coördinator prettiger én professioneler werkt."

Enkele van de scènes die actrices terugkijken zijn verkrachtingen. Hannah Hoekstra bekijkt het met professionele distantie: ze vindt het vooral erg voor haar vader die dit allemaal moest aanzien tijdens de première, 'arme man!'. Aangrijpend en confronterend is de ervaring van Nora El Koussour: zij werd op straat bespuugd vanwege de opnamen die ook op internet rondgingen. Haar was inspraak beloofd bij de eindversie, zegt de actrice. Maar een dag voor de release werd ze plots voor het blok gezet. "Waarom moest het zo lang in beeld?" vraagt ze zich nog steeds af. Het lukt El Koussour niet om de beelden uit te kijken, als ze zich laat filmen door Van den Dop.

"Nee, ik had juist bedacht dat de acteurs zelf met iets zouden komen. Liefst een scène die ze al lang niet meer hadden teruggezien. Een acteur die ik sprak voor deze film had tegen Nora gezegd: misschien moet je eens met Tamar praten, misschien gaat je dat goed doen. Ik heb haar eerst telefonisch gesproken: wil je dit proberen? Als het niet ging, spraken we af, zouden we stoppen. Je ziet óók dat er iets van haar afvalt, na afloop. Het gaat mij erom dat wij allemaal zien wat die ene scène met Nora heeft gedaan. En dat we daarvan leren. Het was supermoedig dát ze 'm speelde. Maar die moed vereist ook een bepaalde mate van voorzichtigheid van de makers. En inzicht."

"Mag ik je aanraken? gaat over consent, wederzijdse goedkeuring. Dus daar heb ik me als regisseur zelf ook aan gehouden: tot ná de laatste montageversie hadden de acteurs inspraak. Maar er hoefde niks uit."

"Nou, we hadden het wel begroot: dat we er budget voor hadden als het echt nodig was om wél wat te zien. Maar door mijn ervaring als regisseur wist ik eigenlijk al wel dat zonder beter was. Geluid werkt veel suggestiever dan beeld."

"Echt Hollands, ja. Het wordt zo toch ook een soort tijdsbeeld, door de muziek. Waldemar zei tegen me, nadat hij de documentaire had gezien: moeten wij acteurs niet nóg moediger zijn? Is het in deze tijd, waarin mensen steeds moeilijker doen over bloot, eigenlijk niet nóg belangrijker om gewoon piemelnaakt in beeld te komen?"

"Er is een verkramping in de samenleving, daar maak ik me ook zorgen over. Dat een bloot kinderlichaam meteen geseksualiseerd wordt, of dat er zoiets als een 'free the nipple'-beweging nodig is (vanwege de censuur van vrouwentepels op sociale media, red.). Aan de ene kant denk ik bij deze tijd: ha, we schieten eindelijk een beetje op, we gaan vooruit. Terwijl er ook dingen zijn waarbij ik denk: oei."

"Ik sprak een regisseur die zei dat hij toch wel wat moeite had met het filmen van vrouwentepels. Echt een heel jonge gast. Ik dacht: huh? Maar dat voelde voor hem dan toch als een soort exploitatie. Toen vielen de oren toch wel even van mijn hoofd. En tegelijk ontroerde zijn zorg en voorzichtigheid me ook wel."

"In sommige gevallen wel. 'O, dat vond ik echt een verademing', zei iemand tegen me, 'want dankzij die tok kon ik mijn tegenspeler gewoon zó in het kruis grijpen."

"Vergelijk het met een acteur die doodsangst moet spelen, die gooi je ook niet écht van een klif. Met vrijscènes is het net zo: dat échte eraan bestaat niet. Hanna van Vliet zegt het goed: de echte spanning die je als kijker ziet, is hooguit de spanning van twee mensen die ongemakkelijk bovenop elkaar liggen. En het is je vak om het er bijvoorbeeld zo uit te laten zien alsof je voor het eerst samen vrijt, óók bij take 8. Daar zijn trucjes voor. Acteurs die met elkaar afspreken: ik mag je verrassen tot hier."

"Nou ja, ik moet niet mijn duim in je anus stoppen, dat bedoel ik. De ene acteur kan heel goed hebben dat je aan haar navel zit, de ander wordt er gillend gek van. En dat kun je best vooraf bespreken."

"Ik heb zelf ook wel ongemakkelijke dingen meegemaakt. Toen ik heel jong was deed een acteur iets waardoor ik me onveilig voelde. Ik weet niet of hij dat deed om mij in mijn spel ergens te krijgen, of gewoon uit machtsvertoon. Ik durfde toen niets te zeggen, want hij was ouder, en ook later niet als ik hem ergens tegenkwam. Ik vond hem een eikel. Nu ik onderzoek deed voor deze film, dacht ik: misschien pakte hij het gewoon onhandig aan. Als hij had gezegd: straks spéél ik dat ik nog niet zo'n goede minnaar ben, dan had ik begrepen waarom hij veel te hard aan mijn tepels zoog. Wellicht leek het hem leuk voor de scène, of zo. Ik ga hem dat ooit nog eens vragen."

"Ha, ik moet het toch zeggen: dat dwingende, mannelijke, heteronormatieve perspectief. Dat viel op: hoe weinig befscènes er zijn. We lopen ernstig achter, qua befscènes. En wat je ook niet of nauwelijks ziet: vrouwen van boven de 40 die vrijen met een jongere man, of met een jongere vrouw. Of met iemand van hun eigen leeftijd. Ja, er valt nog wel wat te winnen."