Dit artikel is afkomstig uit Trouw. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

De Californische procureur-generaal Rob Bonta draait er niet omheen in zijn 135 pagina's tellende aanklacht tegen de olie-industrie. Al in de jaren vijftig wisten de bedrijven dat hun producten tot opwarming van de aarde leiden. Zijn aanklacht brengt alle onthullingen die wetenschappers, journalisten en klimaatactivisten afgelopen jaren boven water haalden, netjes bij elkaar. Te beginnen in de jaren vijftig van de vorige eeuw.

Het is moeilijk voor te stellen, maar in die jaren van wederopbouw toonden metingen al aan dat de samenstelling van de lucht aan het veranderen was. In 1954 wees chemicus Harrison Brown erop dat er 5 procent meer CO2 in de lucht zat dan in 1840. In 1957 bevestigden metingen van een voorloper van ExxonMobil dat. In 1959 was het de 'vader van de waterstofbom' die de verzamelde oliebazen met de neus op de feiten drukte. Tijdens een 'feestje voor de olie-industrie' beklom Edward Teller het spreekgestoelte om te waarschuwen voor smeltende ijskappen, een stijgende zeespiegel en verdrinkende kustregio's.

In de decennia daarna ontwikkelden oliemaatschappijen steeds meer kennis over de negatieve gevolgen van hun producten. Neem een andere bijeenkomst van het American Petroleum Institute, de branchevereniging van de sector, in 1965. Voorzitter Frank Ikard vertelde zijn collega's dat er door het verbranden van olie, kolen en gas zoveel CO2 vrijkwam dat het in 2000 tot ver buiten de landsgrenzen tot klimaatverandering kon leiden. "De uitstoot van verbrandingsmotoren is zo schadelijk dat alternatieve, minder vervuilende vormen van transport een nationale noodzakelijkheid worden."

Procureur-generaal Bonta noteert het ene na het andere voorbeeld in zijn aanklacht waaruit blijkt dat oliebedrijven intern goed op de hoogte waren. Een lezing van een medewerker van Exxon die de opwarming van de aarde in 1977 correct voorspelde. Een intern rapport uit 1988, waarin Shell berekent dat zo'n 4 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot voor zijn rekening komt.

Een groot deel van de vorige eeuw liepen de oliebedrijven voorop, als het gaat om klimaatwetenschap. Ze werkten samen met de top-wetenschappers en ontwikkelden geavanceerde modellen om de gevolgen van klimaatverandering in kaart te brengen. Intern spraken ze over de noodzaak om alternatieve energiebronnen te ontwikkelen.

Maar toen brak een nieuw tijdsgewricht aan. Wetenschappers van NASA vertellen het Amerikaanse Congres eind jaren tachtig dat mensen klimaatverandering veroorzaken, politici beginnen wetten te ontwikkelen om de uitstoot van CO2 te beperken, de Verenigde Naties richten de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering op (IPCC). Dat kan de bedrijven weleens geld gaan kosten, en dus gaan ze in verzet: door de negatieve gevolgen van klimaatverandering te ontkennen en door twijfel te zaaien in een poging om strenger klimaatbeleid te vertragen.

De aanklacht is gericht tegen ExxonMobil, Shell, Chevron, ConocoPhillips, BP en hun branchevereniging het American Petroleum Institute. 'De daden van deze gedaagden waren zo laag en verachtelijk, dat ieder weldenkend mens erop neerkijkt en het veracht', schrijft Bonta twee keer.

Waarschijnlijk komt er nu eerst een hoorzitting waarin hij zijn aanklacht zal toelichten. De rechter moet dan beslissen of hij de zaak doorzet, zodat een jury over de daden van de oliebazen kan oordelen. Oliebedrijven zijn vaker voor de rechter gesleept vanwege hun rol bij klimaatverandering. Dat ging meestal om concrete schadegevallen zoals een storm of een overstroming. Californië pakt het anders aan: de staat vraagt tegemoetkoming van schade die ze in de toekomst zal lijden.

Oprichter Mark van Baal van Follow This, een organisatie die Shell probeert tot een duurzamere koers te dwingen, volgt de zaak met interesse. Als de bedrijven inderdaad tientallen miljarden schadevergoeding moeten betalen, zegt Van Baal, dan worden ze minder winstgevend en dus minder aantrekkelijk voor investeerders. De oliebedrijven worden volgens hem dan misschien gedwongen om toch meer te investeren in duurzame energiebronnen.