Dit artikel is afkomstig uit Tubantia. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

Halverwege het gesprek staat hij op. Daar, in de hoek van de kamer, staat de koffer met al zijn geschriften. Boeken, artikelen en de aanzet voor zijn proefschrift over het onderwerp dat zijn leven is gaan beheersen: de invoering van de dienstplicht onder Napoleon en het tragische lot van een hele generatie Twentenaren die het leven liet op het slagveld of in de ziekenhuizen van Rusland en Duitsland.

"Meer dan zeshonderd Twentse jongens die zijn geslachtofferd in een vreemde oorlog en nooit erkenning hebben gekregen: dat blijft maar spoken in mijn hoofd. Als ik de beelden zie van Oekraïne, dan moet ik daar ook altijd aan denken. Het mag dan tweehonderd jaar geleden zijn, maar wat is nu tweehonderd jaar? Een van mijn eigen voorvaders zou met Napoleon meegaan naar Rusland, maar werd afgekeurd. Als hij was gegaan, had ik hier hoogst waarschijnlijk niet gezeten."

Hij is een man met een missie, Hennie Kok (83) uit De Lutte. Twintig jaar lang snuffelde hij in oude archieven en speurde hij via internet naar sporen van de zes lichtingen dienstplichtigen uit Twente die tussen 1811 en 1813 werden opgeroepen voor het Franse leger. Hij hield en houdt lezingen, schreef artikelen en hoopt ooit nog te promoveren, al zit de tijd hem op de hielen. "Ik word ouder en wil ook nog iets doen aan het andere grote onderwerp van mijn leven. Ik ben informaticus en heb de hele ontwikkeling daarvan mee mogen maken. Ook daar hoop ik nog over te schrijven."

Zijn onderzoek begint rond 2000 als hij met vervroegd pensioen gaat als informaticus bij onder meer Philips en Signaal en de kans krijgt om aan de universiteit van Utrecht geschiedenis te studeren. "Dat was mijn oude droom. Voor mijn studie zocht ik een onderwerp uit Twente of iets in de geschiedenis van de informatica. Het is uiteindelijk het eerste geworden."

Voor zijn onderzoek reist hij onder meer twintig keer naar Parijs. "Daar ligt ongelofelijk veel materiaal. Die Fransen hielden alles bij. Wonderlijk om dan in het Frans te lezen over jongens uit Beuningen, Reutum, Enschede en Goor." Van velen weet hij alleen de namen. Van anderen, vaak door toeval, iets meer.

"Die invoering van de dienstplicht had een enorme impact. Dat moet je niet onderschatten. Het was iets nieuws. Napoleon kwam ermee nadat hij in 1810 besloot om Nederland in te lijven. Voor zijn oorlogen had hij dringend soldaten nodig. Die vreten mensenlevens. Er waren steeds weer nieuwe tekorten in het leger die moesten worden aangevuld."

In februari 1811 werd de eerste lichting opgeroepen. "Het hing al in de lucht. Er waren veel onwilligen. Veel mensen probeerden om er onderuit te komen. Dat kon bijvoorbeeld door een ander te laten gaan in jouw plaats, uiteraard tegen geld. Vooral de rijken maakten daarvan gebruik. Bij de notaris werd dat dan vastgelegd in een contract. Mensen als Rutger Jan Schimmelpenninck, de oude raadspensionaris uit Diepenheim, en Nieuwenhuis, een rijke man uit Oldenzaal, hebben op die manier hun zonen vrijgekocht."

Onder de 958 Twentenaren die tussen 1811 en 1813 in het Franse leger kwamen, zaten 123 van deze zogenaamde remplaçanten, plaatsvervangers. Het is slechts een van de cijfers die Kok op basis van zijn onderzoek kon verzamelen. Zo ontdekte hij dat in totaal 2951 Twentse jongens werden gekeurd. Ze waren afkomstig uit de vijf kantons waaruit Twente in de Franse tijd was opgedeeld. Goor, met 162 dienstplichtigen, was hofleverancier, met Oldenzaal (met 148) als goede tweede. "Wie uiteindelijk werd opgeroepen, werd bepaald door het lot. Daarnaast waren er natuurlijk ook mensen die vrijstelling kregen of simpelweg werden afgekeurd, zoals mijn eigen voorvader."

Over wat de Twentse soldaten overkwam in de ook toen al gruwelijke werkelijkheid van de oorlog, kan hij alleen maar speculeren. Ze vochten in Duitsland en gingen met Napoleon mee naar Rusland. Van hen kwamen er 617 niet terug.

"Er zijn geen dagboeken of andere ooggetuigenverslagen. Maar op grond van andere bronnen weten we hoe verschrikkelijk het moet zijn geweest. Van de jongens die mee zijn gegaan naar Moskou, zijn er zestien teruggekeerd. Drie zijn er gestorven bij de dramatische overtocht over het riviertje de Berezina. Het waren bruggenbouwers, pontonniers. We kennen ook namen: Anton Grooten uit Hengelo en Herman ter Ellen en Gerard van Zutphen uit Oldenzaal. Als ik een lezing hou, noem ik altijd hun namen. Om dan te vragen: is het niet raar dat er op al onze oorlogsmonumenten namen staan, maar dat deze jongens daar ontbreken?"

Thuis, op de computer, bewaart hij alle namen. Sommige springen eruit. Draden noemt hij dat: kleine verhalen die hem helpen bij het weven van het grote kleed dat de geschiedenis is. Jongens als de gebroeders Fij uit Enschede, beiden als remplaçant gegaan en nooit meer teruggekeerd. Maar ook Johannes Rickoff uit Beuningen: als lid van gepantserde cavalerie vocht hij mee in de slag bij Borodino in 1812, trok met Napoleon Moskou binnen maar deserteerde vervolgens op de terugtocht om uiteindelijk berooid weer in Twente terug te komen. Lucas Bloemen uit Losser, de oudste zoon in een gezin van vroeggestorven ouders, had dat geluk niet. Hij sneuvelde bij Smolensk in Belarus. De rechter moest eraan te pas komen om ervoor te zorgen dat zijn nazaten alsnog het hun toegezegde geld kregen waar hij als remplaçant recht op had.

Op wonderbaarlijke wijze is er van een overlevende toch een getuigenis bekend. Hendrik ter Brugge uit Almelo overleefde de slag bij Leipzig in 1813, kwam terug en had nog een lang leven. Zijn dochter uit zijn tweede huwelijk in 1861 vertelde in 1948 aan een journalist van De Waarheid over haar vader. Hoe niemand in Almelo hem nog kende toen hij, totaal berooid en met een lange baard, terugkwam uit de oorlog en hoe verbitterd hij was over de behandeling in het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden.

"Hem overkwam wat al die jongens is overkomen: omdat ze zogenaamd in 'vreemde krijgsdienst' hadden gediend, werden ze onder koning Willem I genegeerd. Dat is ook een van de redenen waarom ze zijn vergeten. Er is geen monument, geen gedenkteken. Maar het zijn en blijven jongens die gewoon hun plicht hebben gedaan en niets anders konden."

Elk dorp en elke stad in Twente heeft zijn eigen lijst met gesneuvelden of vermisten. Hennie Kok kent ze nu allemaal bij naam. Ze liggen in zijn koffer, tussen de andere vruchten van zijn levenswerk. "Wat er ook mee gebeurt, ik heb mijn werk gedaan."