Dit artikel is afkomstig uit Trouw. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

Het begon allemaal eind juli 2013 tijdens een persconferentie in een vliegtuig. Franciscus was nog geen vijf maanden paus en op de weg terug van zijn eerste buitenlandse reis: de katholieke Wereldjongerendagen in Rio de Janeiro. De journalisten die met de paus waren meegereisd, kregen uitgebreid de kans om hem vragen te stellen. De persconferentie duurde in totaal bijna anderhalf uur. Uniek voor een paus.

De laatste vraag ging over de vermeende homoseksuele lobby in het Vaticaan en over een vertrouweling van Franciscus. Die vertrouweling zou er in het verleden homoseksuele contacten op hebben nagehouden. Wat Franciscus daar wel niet van vond. Het antwoord van de huidige paus is geschiedenis geworden: "Wanneer iemand homo is, God zoekt en van goede wil is, wie ben ik dan om een oordeel uit te spreken?"

Die uitspraak staat symbool voor een paus die zijn handen heeft uitgestoken naar de lhbtiq+-gemeenschap. Het past bij zijn grondhouding dat iedereen welkom is in de kerk. Zelf voegde hij de daad bij het woord door regelmatig homoseksuele en transgender personen te ontmoeten. Dat deed hij overigens zonder ook maar een letter te veranderen aan de leer van rooms-katholieke kerk over homoseksualiteit.

Enerzijds vindt de katholieke kerk dat homo's met respect moeten worden behandeld. Maar anderzijds dienen homoseksuele daden te worden afgekeurd en heten die 'intrinsiek ongeordend'.

In oktober 2020 herhaalde Franciscus dat homostellen een geregistreerd partnerschap moeten kunnen sluiten. Veel homoseksuele katholieken waren boos toen de Congregatie voor de Geloofsleer twee jaar geleden liet weten dat priesters geen relaties van homoparen kunnen inzegenen.

Franciscus kwam vorige week in een uitgebreid interview met het persbureau Associated Press terug op het thema homoseksualiteit. Hij pleitte hierin voor het decriminaliseren ervan. Wetten die bedoeld zijn om homo's te discrimineren zijn onrechtvaardig en de katholieke kerk moet eraan bijdragen dat ze verdwijnen. Bisschoppen die anti-homowetten steunen, moeten zich bekeren.

De paus benadrukte ook nog eens dat 'homoseksualiteit geen misdaad is, maar een zonde'. (Een onderscheid dat hij ook in 2013 hoog in de lucht al maakte.) Die uitspraak riep dan weer weerstand op. Prachtig dat de paus had duidelijk gemaakt dat homo's geen misdadigers waren, maar jammer van dat label 'zonde'. Was er nu wel zoveel veranderd onder deze paus?

Wie de beelden van het gesprek terugkeek, kon horen dat de paus met homoseksualiteit 'homoseksuele daden' bedoelde en niet geaardheid.

"Ik was meteen positief geraakt", zegt Frans Bossink, voorzitter van het Werkverband van Katholieke Homo-Pastores. "Iemand stuurde mij een YouTube-filmpje van het interview waarop je kon zien dat de paus niet uit zichzelf zegt dat homoseksualiteit een zonde is. Hij doet alsof hij in gesprek gaat met iemand die dat als bezwaar opwerpt."

Blijkbaar wilde Franciscus voor alles voorkomen dat hij verkeerd begrepen werd, en hij besloot het een en ander te verhelderen. Dat deed hij in een brief, in het Spaans, aan de Amerikaanse jezuïet James Martin. Die had de paus gevraagd wat hij nu precies had willen zeggen met die uitspraak dat homoseksualiteit een zonde is. Martin doet al jaren pastoraal werk onder lhbtiq+'ers en pleitte er in zijn boek Een brug bouwen voor dat de katholieke kerk en de homogemeenschap de dialoog aan moeten gaan.

Franciscus schreef aan Martin dat hij had moeten zeggen dat 'homoseksualiteit een zonde is net als elke seksuele handeling buiten het huwelijk'. Vervolgens maakte de paus nog een bijzondere nuancering door te stellen dat wat die zondigheid van die homoseksuele handelingen aangaat, 'je ook rekening moet houden met de omstandigheden, die de schuld kunnen verminderen of wegnemen'.

Deze laatste uitspraak van de paus zou volgens Frans Bossink een opstapje kunnen zijn naar zoiets als 'zwaartevermindering': dat homoseksuele daden niet langer als 'intrinsiek ongeordend' worden beschouwd. "Ook veel theologen en bisschoppen uit België en Duitsland zien dit zo, al lijkt de paus er dus nog aan vast te houden."

"Als Nederlandse homoseksuele man vind ik dat het erg traag gaat. Maar als rooms-katholiek vind ik dat er onder deze paus sprake is van een overduidelijke sfeerverandering als het gaat om homoseksualiteit in de katholieke kerk. Meer openheid. Dat je ook in de kerk mag zijn wie je bent. Je dat niet onder stoelen of banken hoeft te steken. Dat is een groot verschil met vorige pausen. Er is echt een hoop gebeurd binnen die katholieke context, waar de tijd soms een eeuwigheid lijkt."

Zuid-Soedanese minister zit niet te wachten op homo-vriendelijke boodschap van de paus

Op dit moment is Franciscus op bezoek in de Democratische Republiek Congo, vrijdag reist hij door Juba, de hoofdstad van Zuid-Soedan. Daar voegen aartsbisschop van Canterbury Justin Welby en het hoofd van de Kerk van Schotland zich bij hem voor wat wel de Oecumenische Pelgrimage van de Vrede wordt genoemd.

Ook in Zuid-Soedan is het interview van de paus met Associated Press doorgedrongen, en niet iedereen daar zit te wachten op zijn pleidooi om homoseksualiteit uit het wetboek van strafrecht te halen. In het land is seks tussen mannen verboden.

"Als hij ons komt vertellen dat huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht en homoseksualiteit zijn toegestaan, zullen we nee antwoorden", zei de Zuid-Soedanese minister van Informatie Communicatie en Posterijen, Michael Makuei Lueth, afgelopen weekend tegen journalisten. Overigens zei de minister er wel bij niet te verwachten dat Franciscus het onderwerp aan de orde stelt.