Dit artikel is afkomstig uit de Volkskrant. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

Wil je je huis zo efficiënt mogelijk verwarmen zonder energie te verspillen? "Isoleer je huis en investeer in een warmtepomp", zegt voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal. Maar veel mensen zullen het niet zo gezellig vinden om rond de warmtepomp te gaan zitten. Een knisperend haardvuurtje blijft aantrekkingskracht uitoefenen.

Nu houtkachels aan strengere Europese regels moeten voldoen hebben liefhebbers van echt houtvuur hun hoop gevestigd op de geavanceerde houtkachel. De modernste exemplaren hebben tot wel 90 procent energierendement, wat betekent dat er maar 10 procent warmte verloren gaat via het rookkanaal. Ter vergelijking, bij een open haard is het rendement slechts 10 procent, dus 90 procent van de warmte ontsnapt via het rookkanaal. Daarnaast stoten houtkachels CO2 en schadelijke reststoffen zoals as, roet en fijnstof uit.

Geavanceerde filters houden ook steeds meer fijnstofdeeltjes tegen, zowel naar binnen als naar buiten. Wel zo fijn voor die astmatische buurman. Toch zullen ook deze ontwikkelingen de toekomst van de houtkachel niet veiligstellen, zegt energie-expert Pim Nusselder van Milieu Centraal. "Hoewel veel beter dan een open haard: een houtkachel is en blijft slecht voor milieu en gezondheid - ook met de filters."

Een pelletkachel is een modernere variant van de klassieke houtkachel. In plaats van houtblokken gebruik je samengeperste houtkorrels. Pellets zijn goedkoop en automatische pelletkachels geven minder uitstoot van hout of gas, door efficiëntere verbranding van de stukjes hout. Maar ook hier komt fijnstof bij vrij. Door het gesloten systeem worden deze weliswaar niet je woonkamer ingeblazen, maar buren kunnen er wel last van hebben. Het best blijft toch om helemaal geen hout te verbranden, adviseert Milieu Centraal. Hout is weliswaar een hernieuwbare brandstof, maar de CO2 die in hout ligt opgeslagen komt door verbranding vrij, terwijl je die daarin opgeslagen wilt houden.

Een gaskachel is de populairste tegenhanger van de houtkachel en heeft als voordeel dat het geen roetdeeltjes de kamer inblaast. Een open haard is daarnaast vrij eenvoudig omgebouwd tot gaskachel, mits er een gasleiding aanwezig is natuurlijk. En met keramische houtblokken lijkt het net een echt houtvuur.

Omdat steeds meer nieuwbouw tegenwoordig gasloos wordt opgeleverd en Nederland in 2050 aardgasvrij wil zijn, heeft de industrie een oplossing bedacht: gashaarden met flessen (of een tank) met propaangas. Het gas wordt dan niet via een gasleiding, maar via geschakelde gasflessen naar de gashaard geleid. Veel gashaarden zijn al geschikt voor propaan en dus makkelijk om te bouwen. Toch is volgens Milieu Centraal de gaskachel geen goed alternatief. Gas is immers een fossiele brandstof, waar we vanaf willen. En bij de verbranding van aardgas komt CO2 vrij. Daarnaast stijgen de gasprijzen momenteel de pan uit, dus dat kacheltje laten branden wordt steeds duurder (zie kosten-kader onderaan dit artikel). Biogasflessen zijn schoner, zowel bij de winning als bij de uitstoot na verbranding, maar er blijft CO2 bij vrijkomen en ze zijn nog lastig te verkrijgen.

Bio-ethanol is een biologische brandstof die wordt gemaakt van mais, tarwe, suikerbieten en rogge. Bio-ethanolhaarden hadden lang een slechte naam nadat er ongelukken mee waren gebeurd met het bijvullen. Bij oudere of goedkopere bio-ethanolhaarden wordt de brandbare vloeistof direct in de haard gegoten. Bij de nieuwere - automatische - bio-ethanol-haarden wordt de vloeistof in een apart reservoir gepompt, en brandt niet de bio-ethanol zelf, maar de damp ervan. Hierdoor is de haard niet alleen veiliger maar ook zuiniger in verbruik. Volgens haardspecialist Boy Dijkkamp, mede-oprichter van Haardcenter.nl, kunnen bio-ethanolhaarden tegenwoordig een gashaard evenaren in warmte-afgifte én het is efficiënter doordat de warmte niet verloren gaat door een afvoerkanaal. Bij een bio-ethanolhaard is een rookkanaal niet nodig.

Volgens Dijkkamp moet je goed kijken naar de grootte van de haard versus de grootte van de ruimte. Maar als de verhouding goed is dan kan met een bio-ethanol een ruimte voldoende worden verwarmd. Ook leert een demonstratie bij de haardenverkoper dat van de nieuwe modellen een behaagelijke warmte afkomt als je er dichtbij zit - voor het knusse 'rondom de haard-effect'. De kosten van deze nieuwe automatische haarden zijn niet gering, rond de 6000 euro, maar de aanleg ervan is veel goedkoper dan een gashaard of houtkachel.

Qua vuurbeeld evenaren ze bijna de gashaard, vooral nu er modellen op de markt komen waarbij het ook mogelijk is om keramische houtblokken te plaatsen. Bestaande haarden kun je vrij makkelijk ombouwen in een bio-ethanolhaard. Bij het installeren van een nieuwe bio-ethanolhaard dient rekening gehouden te worden met brandwerende platen rondom de haard en goede ventilatie van de ruimte. Het grootste nadeel van de bio-ethanolhaard is het bijvullen. Hiervoor moet je steeds nieuwe flessen of jerrycans kopen, wat weer een hoop afval oplevert, en het vereist steeds de manuele handeling van het overpompen van de ethanol. Bij een automatische haard heb je wel een grotere tankinhoud waardoor je minder vaak hoeft bij te vullen.

Veruit de veiligste en makkelijkste haard is een elektrische nephaard. Volgens Dijkkamp kiezen steeds meer mensen voor een elektrische haard, vooral als er kinderen of huisdieren in huis zijn. "Vijftig procent van de mensen zegt: wat vreselijk nep. De andere vijftig procent is aangenaam verrast door het echte effect dat steeds beter kan worden nagebootst." Daarnaast kan de nepheid ook worden omarmd, bijvoorbeeld met gekleurde vlammen. Een elektrische haard kan vrijwel overal worden geplaatst omdat er geen rookkanaal, schoorsteen of gasleiding voor nodig is. Het apparaat kan in een schouw of kast worden geplaatst en er zijn modellen die op oude houtkachels lijken. Ook kunnen ze bijvoorbeeld onder televisies worden geplaatst.

De prijzen van elektrische haarden liggen sterk uiteen, van enkele honderden tot duizenden euro's. Hoe complexer de techniek om een realistisch vuurbeeld na te bootsen, hoe duurder de haard. Zo zijn er elektrische haarden met led-licht, met waterdamp of hologram-haarden waarbij vlammen als het ware worden geprojecteerd in de lucht. Of er ook warmte uit de haard komt is een keuze. De verwarming vindt plaats door een blowertje of infraroodpaneel - die je ook gewoon uit kunt zetten als je bijvoorbeeld in de zomer wel het vuurbeeld maar niet de warmte wilt. Echt nep heeft ook zijn voordelen.

Voor een houtkachel en gaskachel zit het leeuwendeel van de kosten in de aanleg en onderhoud van het rookkanaal. Dit moet door erkende vakmensen gebeuren. Bij een bio-ethanolkachel heb je alleen kosten voor de kachel zelf, en in het geval van een inbouwkachel voor brandwerend plaatmateriaal er omheen. Het is niet verplicht maar wel aan te raden om de haard door een specialist te laten plaatsen. Bij een elektrische kachel is dit niet nodig.

Voor de aanschaf van alle kachels geldt: je kunt het zo gek of duur maken als je zelf wilt, van enkele honderden euro's tot vele duizenden. Qua verbruik is de prijs ook zeer variabel, hoe groot je het inkoopt en de kwaliteit van de grondstof (soort hout, biogas etc.). Haardcenter geeft enkele richtprijzen:

Een bio-ethanolhaard kan ongeveer 2 uur branden per liter. Een liter bio-ethanol kost ongeveer 1,80, wat betekent dat het verbruik 90 cent per uur is.

Elektrische haard kan op zijn hoogste vermogen 2000 watt aan, dat is met de huidige prijzen omgerekend 39 cent per uur.

Een gashaard verbruikt ongeveer 1 kuub gas per uur, wat met de huidige gasprijzen op 1,26 euro per uur zou uitkomen.

Een gemiddelde pelletkachel verbruikt zo'n kilo pellets per uur per uur voor zo'n 30 cent per kilo.