Dit artikel is afkomstig uit de Volkskrant. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

"Alweer een vrouw." Dat was het eerste wat Barbara Godwaldt dacht toen ze vorige week zaterdag hoorde dat twee vrouwen waren neergeschoten in Zwijndrecht en de politie op zoek was naar de ex-vriend van het zwaargewonde slachtoffer. De jongste vrouw ligt in kritieke toestand in het ziekenhuis, haar moeder stierf ter plekke.

Vrijwel meteen gingen Godwaldts gedachten terug naar de gewelddadige dood van haar zus Gea, in 2020. De dader was Gea's man, die het niet kon verkroppen dat zijn echtgenote wilde scheiden.

Inmiddels weet Barbara Godwaldt (52) dat zoiets vaak gebeurt: jaarlijks worden in Nederland ongeveer veertig vrouwen om het leven gebracht. In bijna 60 procent van de gevallen is de dader een (ex-)partner of een familielid. Elke acht à negen dagen valt een nieuw slachtoffer te betreuren. "Dat is schandalig vaak", vindt ze. "Maar er is nauwelijks aandacht voor."

Het lijkt erop dat de zaak in Zwijndrecht het zoveelste geval van femicide (vrouwenmoord) is. De verdachte is voortvluchtig en zijn motief is onbekend. Maar er waren veel ooggetuigen en de politie heeft de naam en de foto van verdachte Minh N. V. verspreid. Hij is de ex van het 38-jarige slachtoffer, het zou gaan om 'een conflict in de relationele sfeer'.

De term femicide - een afgeleide van homicide (mensdoding) - moet veel vaker worden gebruikt, vindt Renée Römkens (69). Ze is emeritus hoogleraar gendergerelateerd geweld aan de Universiteit van Amsterdam en doet sinds eind jaren tachtig onderzoek naar deze problematiek.

"Het gaat langzaam beter, maar media kiezen nog te vaak verkeerde woorden. Zoals eerwraak, als daders een andere culturele achtergrond hebben. Wanneer het gaat om een witte man die een witte vrouw doodt, hoor je vaak eufemismen als 'crime passionnel' en 'familiedrama'. Nu, in die zaak uit Zwijndrecht, gaat het steeds over het criminele verleden van de verdachte.

"De meeste mensen zien zo'n moord als een individuele zaak", zegt Römkens, "maar je moet kijken naar het patroon, naar de onderliggende structuur. Anders verhul je het probleem: het gaat om mannen die een dominante positie opeisen tegenover hun partner of ex, en haar vermoorden als zij een grens stelt. Vaak gaat het mis als een vrouw de relatie heeft verbroken, of van plan is dat te doen. De man voelt zich gekrenkt, en accepteert dat niet. Dat komt voor in alle klassen en culturen."

We zijn ons er te weinig van bewust dat vrouwen dit risico lopen, vindt ze. "In Nederland denken we dat we ontzettend geëmancipeerd zijn. Dat we nette mensen zijn, die zichzelf kunnen beheersen. Maar achter gesloten deuren gaat veel mis."

Dat er de laatste jaren iets meer aandacht is voor femicide, komt door 'enkele spraakmakende zaken', denkt Römkens. Zoals de moord op de 16-jarige Hümeyra, die eind 2018 werd doorgeschoten in een fietsenstalling in Rotterdam, door haar 32-jarige ex-vriend. En de dood van Clarinda van den Bersselaar, die in 2021 op straat in Den Bosch werd neergestoken door haar ex. "Over andere gevallen, in de privésfeer, hoor je weinig."

Gea Godwaldt, de 48-jarige zus van Barbara, was de extraverte en zorgzame onderdirecteur van een basisschool in Made, waar ze lesgaf aan groep 7. "Ik ben de domme bouwvakker", zei haar man vaak, "en jij de slimme juf." Daar had hij het - ten onrechte, vinden intimi - moeilijk mee.

Gaandeweg escaleerde de relatie. "Gea's man beledigde haar vaak", zegt Barbara. "Hij dreigde zich op te hangen als ze de relatie zou beëindigen. Meestal bleef het bij psychisch geweld, maar hij dreigde ook hun hond te vermoorden met een schroevendraaier. Toen belde mijn zus de politie. Die kwam langs voor een sussend gesprekje, en vertrok weer."

Donderdagavond 14 mei 2020 vertelde Gea haar man dat ze wilde scheiden. "Ze wilde die nacht de voordeur achter zich dichtgooien, maar hij kreeg mijn zus te pakken in de gang, sloeg haar op haar hoofd en bracht Gea met veel geweld om het leven. Daarna hing hij zichzelf op."

Barbara krijgt geregeld de vraag: waarom is je zus niet bij die idioot weggegaan? "Gea ging wel degelijk bij hem weg", zegt ze dan. "Ze heeft alleen de deur niet gehaald. Niemand die een relatie heeft, denkt na een ruzie meteen: ik kap ermee. Je houdt van iemand, geeft hem een tweede kans. Het is een proces."

Hoogleraar Römkens noemt het een herkenbaar verhaal, vol aanwijzingen dat het mis kon gaan. "Als mannen dreigen zichzelf iets aan te doen, of een huisdier, zijn dat aantoonbare risicofactoren. Zo blijkt uit onderzoek. Ze hebben kennelijk niets te verliezen."

Er is weinig onderzoek gedaan naar plegers van partnergeweld. "Duidelijk is dat het vaak dwingende mannen zijn, die hun partner onder controle willen hebben. Veel daders hebben een bovengemiddeld narcistische persoonlijkheid."

Bij Gerold O. werd daadwerkelijk een narcistische persoonlijkheidsstoornis vastgesteld, nadat hij eind 2006 zijn ex Nadine Beemsterboer (20) had vermoord.

Nadines vader, Jacques Beemsterboer (67) had vanaf het begin een 'onderbuikgevoel' bij O., die 14 jaar ouder was dan zijn 17-jarige dochter. "Ik dacht: er klopt iets niet. Maar ik besloot Nadine te vertrouwen. Ze liep niet in zeven sloten tegelijk." Hij was en is trots op zijn dochter, die communicatie studeerde aan de hogeschool Inholland en Nederlands kampioen streetdance is geworden, met haar team.

O. gaf haar soms klappen, vertelde Nadine uiteindelijk aan haar zus, die moest beloven het niet verder te vertellen. Toen ze na drie jaar een punt achter de relatie zette, leek het met een sisser af te lopen.

Daarna bleef haar ex smeken of ze langs wilde komen, om alles af te sluiten met een 'afscheidscadeau'. Nadine weigerde, tot 2 december 2006, toen O. dreigde een feest te verstoren waar ze naartoe zou gaan.

Die dag, bij hem thuis, werd Nadine op een gruwelijke manier gedood, met 36 messteken. "Het was pure jaloezie, gecombineerd met drugsgebruik", zegt haar vader. "Veel mensen zeiden: als het jullie al overkomt, zo'n gewoon gezin, kan het iedereen gebeuren. Dat is ook zo."

Barbara Godwaldt worstelt ermee dat haar zus is vermoord door een bekende. "Ik heb Kerstmis gevierd met die man, carnaval, verjaardagen. Het is moeilijk om te zeggen, maar ik vond hem aardig, in het begin. Als een vreemde zoiets doet, kun je denken: dit is een monster. Nu vraag ik me af: wie kan ik nog vertrouwen?"

Sinds de dood van haar zus probeert ze femicide hoger op de maatschappelijke agenda te krijgen. "Daarom organiseer ik binnenkort, met de Federatie Nabestaanden Geweldslachtoffers, een bijeenkomst voor lotgenoten, met VVD-Tweede Kamerlid Ulysse Ellian."

Hoogleraar Römkens heeft bewondering voor de inzet van Godwaldt. "In onder andere Spanje, Frankrijk en Italië zijn vrouwen, soms ook mannen, massaal de straat op gegaan, om zich tegen femicide uit te spreken. In Nederland gebeurt dat niet, opvallend genoeg."

Ze maakt zich zorgen. "Begin januari bleek uit een enquête van het SBS6-programma Hart van Nederland dat jongeren geweld binnen een relatie sneller tolereren dan oudere generaties. Ruim 15 procent van de mannen onder 50 jaar vindt het in sommige gevallen acceptabel, en 3 procent van de vrouwen van die leeftijd. Boven de 50 ging het om 4 en 1 procent."

Daar komt bij dat behoorlijk wat jonge mannen weglopen met de Brits-Amerikaanse influencer Andrew Tate, die eind december werd opgepakt op verdenking van mensenhandel, en bekendstaat om zijn vrouwonvriendelijke uitspraken. "We moeten jongens en meisjes leren hoe je respectvol met elkaar omgaat, als het gaat om seksualiteit. Daar ligt onder meer een taak voor het onderwijs", zegt Römkes.

Ook de politie kan meer doen, vindt de emeritus hoogleraar. "Als agenten naar een melding van huiselijk geweld gaan, zou zwaar moeten wegen dat zo'n relatie ernstig kan escaleren. Ik snap dat je niet alle gevallen van femicide kunt voorkomen. Maar de politie kan professionaliseren en vaker gebruikmaken van lijsten met risicofactoren, die gebaseerd zijn op onderzoek."

Barbara Godwaldt uit ook kritiek: "In mijn beleving is de politie na huiselijk geweld te veel bezig met sussende gesprekken", zegt zij. "Als je daarvoor kiest, hoe kan een man dan inzien dat wat hij doet niet door de beugel kan? Stuur hem naar een cursus: hoe communiceer je met anderen. En hoe had iemand als mijn zus door zo'n gesprekje tot het inzicht kunnen komen dat wat zij meemaakte gestoord was? Als anderen het probleem bagatelliseren, is het moeilijker een punt achter je relatie te zetten. Zeker als je partner een narcist is, die zegt dat het jouw schuld is dat hij zo ver is gegaan."

Jacques Beemsterboer ziet andere oplossingen. Hij geeft lezingen over Nadine, in scholen en gevangenissen, in de hoop nieuwe slachtoffers te voorkomen. "Als het kwartje bij iemand valt, gaat hij een volgende keer misschien niet in de fout. Zo lever ik een bescheiden bijdrage aan een wereld met minder geweld. Dat geeft me het gevoel dat Nadine niet helemaal voor niets is overleden."

Als mannen worden vermoord, gaat het vaak om een uit de hand gelopen vechtpartij of een liquidatie in het criminele circuit. Vrouwen worden vooral gedood door intimi, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Bij bijna zes op de tien vrouwen die van 2017 tot 2022 slachtoffer waren van moord of doodslag, was de vermoedelijke dader hun (ex-)partner. Per inwoner is Nederland, waar elke acht tot negen dagen een vrouw wordt gedood, nummer drie van Europa, na Finland en Zweden. Volgens de Verenigde Naties worden wereldwijd meer dan vijf vrouwen per uur om het leven gebracht door hun (voormalige) partner of een familielid.