Dit artikel is afkomstig uit de Volkskrant. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

Hij kon het niet meer. Thomas Huttinga (28) kon niet meer elke dag brieven sturen naar statushouders, brieven waarin hij namens de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) schreef dat de regels verscherpt waren en dat het nog wel een paar maanden zou duren voordat ze hun gezin naar Nederland konden halen. Terwijl vrijwel iedereen het erover eens was dat de nieuwe regels van het kabinet onwettig waren, dat ze geen stand zouden houden bij de rechter en dat het, zoals Huttinga het zelf verwoordt, vooral draaide om 'cynische politiek over de rug van vluchtelingen'.

En dus besloot hij er na circa 2,5 jaar een punt achter te zetten. 'Ik heb mijn ontslag ingediend bij de IND', schreef hij vorige week op LinkedIn. Om daarna uitgebreid in te gaan op zijn beweegredenen.

Met het bericht raakte Huttinga een snaar. Binnen een dag werd het door een half miljoen mensen gelezen. De reacties waren vrijwel allemaal positief, zegt hij in een benedenwoning in Amsterdam-Zuid, waar hij met twee vrienden woont. 'Mensen vinden het mooi dat iemand zijn rug recht houdt en om principiële redenen zijn baan opzegt.'

Dat Thomas Huttinga 2,5 jaar geleden bij de IND terechtkwam, was toeval. Hij was net klaar met zijn masterstudie Europees Recht, toen hij aan de slag kon als 'beslismedewerker nareis'. In die hoedanigheid beoordeelde hij verzoeken voor gezinshereniging van vluchtelingen die net een verblijfsvergunning hadden gekregen.

Hij werkte er altijd met plezier, maar vorig jaar augustus begon het te wringen. Toen kwam het kabinet met de zogeheten asieldeal, waarin werd vastgelegd dat statushouders een half jaar extra moesten wachten voordat ze hun gezin mochten laten overkomen, tenzij ze al eerder beschikten over een eigen woning. Op die manier zou de druk op asielzoekerscentra afnemen.

Er kwam direct kritiek op de plannen. Oppositiepartijen in de Tweede Kamer, migratiedeskundigen en ambtenaren vroegen zich af of dit alles niet in strijd was met nationale wetgeving en internationale verdragen. Ook de IND gaf een negatief advies. Toch zette het kabinet door, zonder de maatregel eerst te laten toetsen door de Raad van State.

In het najaar begon de IND met de uitvoering. En dat zat Huttinga niet lekker. 'In een rechtsstaat moet het beleid rechtmatig zijn', zegt hij. 'Burgers moeten daarop kunnen vertrouwen. Het is onwenselijk dat een uitvoerende organisatie op den duur wordt teruggefloten. Dat versterkt ook het wantrouwen in de overheid en de rechtsstaat.'

En dan was er ook nog het menselijke aspect. Huttinga vond het onverdraaglijk dat familieleden van wie duidelijk was dat ze naar Nederland mochten komen nog maanden moesten wachten. 'In die tijd kan veel gebeuren', zegt hij. 'Ze kunnen vermist raken of een land uitgezet worden waar ze illegaal verblijven. Het kabinet gokt met mensenlevens.'

Huttinga besprak zijn bezwaren met collega's en leidinggevenden. 'Weinig mensen stonden te juichen om deze maatregel uit te voeren', zegt hij. 'Ook de top van de IND niet. Maar niemand zei: dit gaan we niet doen. En dat snap ik ook. Mensen willen niet op straat gezet worden.'

Het gevolg was dat iedereen zat te wachten op een uitspraak van de rechter, zegt Huttinga. En die kwam vrij snel. Zo oordeelde de rechtbank in Haarlem dat de nareisregel in strijd was met de Nederlandse Vreemdelingenwet en met twee bepalingen in de Europese Gezinsherenigingsrichtlijn. Ook andere rechters veegden er de vloer mee aan.

Voor het kabinet was dat nog steeds geen reden om de nareismaatregel op te schorten. 'Het kabinet heeft besloten om door te procederen tot de Raad van State', zegt Huttinga. 'En de IND blijft het beleid uitvoeren.'

Voor de jonge jurist was dat de druppel. Hij besloot dat hij niet meer betrokken wilde zijn bij de uitvoering van onwettig beleid en deelde zijn verhaal op LinkedIn. 'Natuurlijk nam ik een risico', zegt hij. 'Misschien kan ik hierna niet meer bij een overheidsinstantie aan de slag. Maar dit is belangrijk. Er moet iets veranderen.'

Een begin van een oplossing heeft Huttinga ook. Hij vindt dat een uitvoeringsorganisatie als de IND, de Belastingdienst of het UWV in 'het uiterste geval' moet kunnen ingrijpen als er zwaarwegende bezwaren zijn. Hij stelt 'een noodknop' voor, zodat beleid tijdelijk geschorst kan worden.

Hoe zo'n noodknop er precies moet uitzien, en wie er precies op moet kunnen drukken, weet de jurist nog niet, maar hij kan zich voorstellen dat de IND in dit geval had kunnen eisen dat een rechter de nareismaatregel zou toetsen voordat deze van kracht zou worden. 'Dan weet je direct of zo'n maatregel deugt. En richt je niet allemaal schade aan die je later weer moet terugdraaien.'

En voorziet Huttinga nog een rol voor zichzelf in dit dossier? Hij sluit het niet uit. De komende tijd wil hij werken aan een boek over de Europese geschiedenis, dat volgend jaar moet verschijnen. Maar als ze hem bellen om mee te denken over zo'n noodknop, dan zal hij geen nee zeggen. 'Ik ben nog niet klaar met dit onderwerp.'

De IND laat in een reactie weten dat er 'betrokken medewerkers' bij de dienst werken 'die ook allemaal een persoonlijke mening hebben'. Soms kan er spanning ontstaan tussen het werk en wat iemand daar persoonlijk van vindt. 'Het komt voor dat iemand besluit ontslag te nemen, omdat persoonlijke ideeën te veel in de weg zitten bij het werk', aldus een woordvoerder. 'Als zoiets gebeurt, betreuren we dat. Terwijl we zo'n beslissing tegelijkertijd respecteren.' Ook de nareismaatregel is op de werkvloer 'veelvuldig onderwerp van gesprek' geweest. 'We zien niet dat er meer medewerkers zijn opgestapt naar aanleiding van de nareismaatregel.'