Dit artikel is afkomstig uit Eindhovens Dagblad. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

Een kleine storm steekt rond de jaarwisseling op bij allerlei Aziatische nieuwswebsites. De Chinese technologiegigant Huawei heeft een patent gepubliceerd voor een technologie die werkt met extreem ultraviolet licht (EUV). Dat licht wist ASML tot dusver als enige bedrijf ooit te bedwingen in een chipmachine. En met die machine veroverde ASML in rap tempo de wereld.

Want de chips die je kunt maken met zo'n EUV-machine van ASML zijn de beste op de markt. En chips zitten overal in: van wasmachine tot ruimteraket. Van magnetron tot supercomputer. Een Chinees bedrijf bestelde zo'n machine, maar kreeg 'm niet. Onder druk van de Amerikaanse overheid weigerde de Nederlandse regering ASML een exportvergunning te geven.

ASML werd zo in een klap een belangrijke troef in het politieke wapengekletter tussen China en de Verenigde Staten. Dat laatste land wil China technologisch en militair zoveel mogelijk afknijpen.

Amerika legde Amerikaanse bedrijven vorig jaar al verregaande handelsrestricties op. Het land lobbyt ook al jaren voor verdere exportbeperkingen vanuit Nederland. Ook oudere machines van ASML, die niet met EUV werken, mogen niet meer naar China, als Amerika zijn zin krijgt.

De Amerikaanse president Joe Biden sprak er dinsdag over met Mark Rutte. In november was de Nederlandse premier op bezoek bij Xi Jinping in China. Ook toen ging ASML ongetwijfeld over de tong.

De reden: ASML maakt als enige iets dat iedereen wil hebben en verdient daar miljarden aan. Niet zo gek dus dat een patent van een Chinees bedrijf dat over EUV gaat, veel aandacht krijgt.

Als een Chinees bedrijf zelf een EUV-machine kan bouwen en verkopen, zou dat mogelijk een flinke hap uit de omzet van ASML betekenen. En de geopolitieke panelen zouden een kleine aardschok te verwerken krijgen.

Het ging in Aziatische media dus al snel over het 'EUV-patent' en een 'doorbraak' van Huawei. Een Britse krant kopte: 'China kraakt geavanceerde microchiptechnologie als klap voor westerse sancties.'

Moet ASML het Chinese patent vrezen? Valt wel mee, vermoedt TU/e-hoogleraar Paul Koenraad. Hij houdt zich bezig met halfgeleiderwetenschap en volgt ASML naar eigen zeggen al jarenlang met bovengemiddelde interesse.

Het Chinese patent in kwestie kent Koenraad niet. Wat hij wel weet: "Zo'n machine van ASML hangt van duizenden patenten aan elkaar. Er zijn allerlei kleine, grote en heel grote problemen die ASML opgelost heeft."

Die oplossingen werden gedurende twintig jaar onderzoek en investeren bedacht en heeft het Veldhovense bedrijf ongetwijfeld gepatenteerd. "Vooral de lichtbron is jarenlang een grote uitdaging geweest voor ASML", zegt Koenraad. "Ik, en veel collega's van mij, hebben er een heel hard hoofd in gehad of ze die ooit zouden kunnen maken." Het lukte en dat is volgens Koenraad 'een uniek staaltje wetenschap.'

"Ga er maar vanuit dat achter zo'n machine een hele serie octrooien zit. Het gaat daarbij niet alleen om uitvindingen, maar ook op methoden kun je octrooi aanvragen", zegt advocaat Ernst-Jan Louwers, gespecialiseerd in het recht rond intellectueel eigendom. "Naast de vele octrooien is er altijd ook veel geheime 'knowhow' die onmisbaar is voor de werking van de machines. Het nadeel van een octrooi is immers dat de technologie na circa achttien maanden openbaar wordt."

Zo'n octrooi kan gaan over een klein stukje mechanica in een heel grote chipmachine (formaat schoolbus, aantal onderdelen: zo'n 100.000). Maar dat ene stukje mechanica wordt weer aangestuurd met allerlei elektronica en software. Zonder het ene puzzelstukje is het andere van weinig waarde.

Naar verluidt gaat het Chinese patent over het maken van een zogeheten vrije-elektronenlaser. Met zo'n laser kun je Euv-licht maken. ASML deed daar ooit onderzoek naar, maar besloot er geen chipmachine mee te bouwen.

Te ingewikkeld, concludeerden ze in Veldhoven. Een vrije-elektronenlaser werkt met een soort deeltjesversneller. In theorie zou je verschillende chipmachines aan een laser kunnen koppelen. Alleen zou de hele infrastructuur van een gemiddelde chipfabriek dan op de schop moeten.

Maar ASML deed er dus wel onderzoek naar. En vroeg ongetwijfeld patenten aan op dat gebied. Voor zover bekend maakt het Chinese patent geen inbreuk op een octrooi van ASML. Maar als Huawei nog (heel veel) meer patenten aan gaat vragen, kan dat veranderen.

Het is niet ongebruikelijk dat een bedrijf patenten heeft die het verder niet gebruikt, maar die klanten wel dwingt om van een bepaalde technologie gebruik te maken. Patent fencing, heet dat in goed Engels. Een bedrijf bouwt via patenten een hek om een bepaalde technologie heen en heeft zelf als enige de sleutel van de poort waar iedereen doorheen moet.

Het lijkt er dus op dat ASML een sterke positie heeft en die niet zomaar afstaat aan een ander. Maar is dat monopolie ook gegarandeerd? Huawei zal vast niet het enige bedrijf zijn dat bezig is met EUV.

"Menselijk vernuft is zodanig dat je geen garanties hebt", zegt hoogleraar Koenraad. "Maar het is wel zo dat ASML een gigantische voorsprong heeft op iedereen in de wereld. Ze zullen niet zomaar omver geblazen worden."